Uppsala – co zobaczyć?

Uppsala leży w południowo-wschodniej Szwecji, zaledwie 70 km na północ od Sztokholmu. Warto tu zajrzeć nie tylko przy okazji wizyty w stolicy, gdyż Uppsala oferuje wspaniałe atrakcje, takie jak XVI-wieczny zamek, największa skandynawska katedra czy najstarszy uniwersytet w Skandynawii. Podpowiadamy, co zobaczyć podczas wycieczki do Uppsali!

Uppsala w pigułce

Do XIII wieku Uppsala była znana jako Östra Aros, w opozycji do leżącego na zachodzie Västra Aros (dzisiejszego Västerås). Od 1164 miasto jest kościelnym centrum kraju i siedzibą najważniejszych władz Kościoła Szwecji. Uppsala to czwarte pod względem zaludnienia miasto szwedzkie – zaraz po Sztokholmie, Göteborgu i Malmö. Miasto leży na obu brzegach rzeki Fyris, ok. 8 km w górę od jej ujścia do zatoki jeziora Melar – trzeciego pod względem wielkości jeziora Szwecji.

W czasach przedhistorycznych obecna Gamla Uppsala (Stara Uppsala) była siedzibą królów i stanowiła centrum kultu pogańskiego ze świątynią, w której czczono bogów nordyckich i składano ofiary z ludzi. Nie powinno więc dziwić, że to właśnie w tym mieście powstało pierwsze szwedzkie arcybiskupstwo z największą katedrą w całej Skandynawii.

Znane osoby związane z Uppsalą to m.in. wynalazca skali temperatur Celsjusza Anders Celsius, przyrodnik i lekarz Karol Linneusz, pisarka Åsa Larsson, reżyser Ingmar Bergman czy polityk i laureat Pokojowej Nagrody Nobla Dag Hammarskjöld.

Katedra w Uppsali (Uppsala domkyrka)

Jedną z największych atrakcji Uppsali jest gotycka katedra będąca narodowym sanktuarium królestwa Szwecji i największą budowlą sakralną w Skandynawii: ma 118,7 metrów długości i 45 metrów szerokości. Od średniowiecza do końca XVII wieku katedra w Uppsali była miejscem koronacji królów. Późniejsze koronacje odbywały się w Sztokholmie lub Norrköping, a ostatnią w Szwecji była koronacja Oscara II (1873) – zwyczaj koronowania królów zniósł Gustaw V (1907) i od tamtej pory monarchowie obejmują tron podczas oficjalnej ceremonii w Sztokholmie.

Historia katedry sięga roku 1270, kiedy to rozpoczęto budowę świątyni, która miała zastąpić zniszczony wcześniej budynek. Konsekracja katedry w Uppsali odbyła się w 1435 roku, po ok. 165 latach budowy. W tym czasie świątynia nie miała jeszcze wież, a w latach 1473, 1572 i 1702 katedrę nawiedziły duże pożary. Rozległa odbudowa miała miejsce dopiero w latach 1885–1893, a jej efektem były m.in. neogotyckie wieże. Patronami katedry w Uppsali są św. Eryk, Olaf i Wawrzyniec.

Ciekawostką jest, że katedra ma dwa polskie dzwony, które zostały zrabowane w czasie wojny północnej w 1703 roku, a jeden z nich (Thornan) jest największym dzwonem kościelnym w Szwecji. Katedra w Uppsali ma także największy witraż w kraju, znany jako „Okno Syna”.

Sporą atrakcją jest skarbiec katedralny (Skattkammaren), który zawiera imponujące zbiory. Wśród nich znajdują się m.in. średniowieczne szaty liturgiczne, złoty kielich królowej Krystyny, pozłacana suknia królowej Małgorzaty I, królewskie insygnia pogrzebowe czy miecz Gustawa I Wazy.

We wnętrzu katedry znajdziemy też groby historycznych postaci, takich jak Święty Eryk, Gustaw I Waza i jego żony (Katarzyna saska, Małgorzata Leijonhufvud i Katarzyna Stenbock), Jan III Waza i jego żony (Katarzyna Jagiellonka i Gunilla Bielke), Karol Linneusz czy Nathan Söderblom.

Katedra w Uppsali jest otwarta codziennie w godzinach 8.00–18.00. Podczas niedzielnej mszy świętej (11.00–12.30) zwiedzanie świątyni nie jest możliwe. W katedrze odbywają się również wystawy i koncerty, a odwiedzający mogą skorzystać z oferty sklepu i kawiarni. Zwiedzanie kościoła jest bezpłatne (również z przewodnikiem), jednak wstęp do skarbca kosztuje 80 SEK (wejście za darmo jedynie dla osób poniżej 18 lat).

Zamek w Upssali (Uppsala slott)

Jedną z najbardziej charakterystycznych budowli w mieście jest XVI-wieczny zamek w Uppsali, którego budowę rozpoczęto w 1549 roku, gdy Szwecja była jedną z europejskich potęg. Zamek w Uppsali został zbudowany za panowania Gustawa I Wazy i był świadkiem wielu ważnych wydarzeń. To właśnie tutaj miały miejsce m.in. morderstwa członków rodziny Sture przez Eryka XIV (1567), ogłoszenie decyzji o udziale Szwecji w wojnie trzydziestoletniej (1630) czy abdykacja królowej Krystyny (1654).

W 1702 roku zamek nawiedził pożar, a budowla nie została naprawiona przez dziesięciolecia, gdyż większość środków przeznaczono na odbudowę zamku Tre Kronor w Sztokholmie, który spłonął 5 lat wcześniej. Naprawę zamku w Uppsali zainicjował dopiero książę Adolf Fryderyk, a odbudowa miała miejsce w latach 1743–1762. Po koronacji Adolf Fryderyk przeniósł się jednak do Pałacu Drottningholm na przedmieściach Sztokholmu, a Uppsala stopniowo zaczęła tracić status miasta królewskiego.

Obecnie zamek w Uppsali jest siedzibą:

• Muzeum Sztuki w Uppsali (Uppsala konstmuseum) – istnieje od 1995 roku i prezentuje szwedzką i międzynarodową sztukę współczesną oraz nowoczesną. Obiekt skupia się na sztuce od końca XIX wieku do dziś, a jego zbiory obejmują malarstwo, grafiki, fotografię, rzeźbę, instalacje, wideo, dźwięk i performance. Wejście do muzeum jest bezpłatne, jednak obowiązują bilety na niektóre wystawy czasowe. Na terenie muzeum znajdują się również kawiarnia, bar i sklep.
• Vasaborgen –  pozostałości pierwotnego zamku w Uppsali. XVI-wieczne ruiny można zwiedzać od czerwca do września, a w pozostałych miesiącach istnieje możliwość rezerwacji wycieczki z przewodnikiem w języku angielskim. Bilet wstępu kosztuje 120 SEK dla dorosłych lub 60 SEK dla dzieci, studentów i emerytów.

Odważni mogą też zdecydować się na spacer po dachu zamku w cenie 695 SEK za osobę (max. 120 kg). Z atrakcji mogą skorzystać osoby o wzroście od 140 cm.

Uniwersytet w Uppsali (Uppsala universitet)

Najstarszy uniwersytet w Skandynawii został założony przez arcybiskupa Jakoba Ulfssona w 1477 roku i do dziś pozostaje jedną z najbardziej prestiżowych uczelni wyższych w Szwecji i na świecie. Znajdziemy tu 9 wydziałów: Teologiczny, Prawa, Historyczno-Filozoficzny, Lingwistyki, Nauk Społecznych, Pedagogiki, Medyczny, Farmaceutyczny oraz Nauk Przyrodniczych i Technicznych.

Na Uniwersytecie w Uppsali wykładało wielu wybitnych badaczy i noblistów, m.in.

• Anders Celsius – autor skali Celsjusza,
• Karol Linneusz – przyrodnik i lekarz,
• Allvar Gullstrand – okulista i laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (1911),
• Nathan Söderblom – arcybiskup, teolog i religioznawca, laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1930),
• Robert Bárány – lekarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (1914),
• Theodor Svedberg – laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1926),
• Manne Siegbahn – laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1924),
• Alva Myrdal – dyplomatka i socjolożka, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla (1982),
• Arne Tiselius – laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1948),
• Hugo Theorell – laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny (1955),
• Kai M. Siegbahn – laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1981),
• Svante Pääbo – laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (2022).

Uniwersytet w Uppsali ma również wielu słynnych absolwentów, takich jak choćby król Karol XVI Gustaw, Dag Hammarskjöld, 14 premierów i ponad 50 członków Akademii Szwedzkiej.

Zabytkowe obiekty należące do Uniwersytetu to m.in.

• Muzeum Gustavianum – zarządza wspaniałymi zbiorami uniwersyteckimi obejmującymi obiekty archeologiczne i historyczne, dzieła sztuki oraz monety. Otwarte codziennie z wyjątkiem poniedziałków. W weekendy można wziąć udział w wycieczce z przewodnikiem, która jest wliczona w bilet wstępu (150 SEK dla dorosłych, 120 SEK seniorzy i studenci z innych uczelni, 0 SEK dla osób do 19 lat i studentów Uniwersytetu w Uppsali).
• Dom Uniwersytecki (Universitetshuset) – budynek z 1887 znajduje się przy Parku Uniwersyteckim, niedaleko Gustavianum i katedry. Odbywają się w nim wykłady, konferencje, koncerty i uroczystości akademickie.
• Biblioteka Uniwersytecka Carolina Rediviva – w jej zbiorach znajduje się m.in. pisana srebrnym tuszem Srebrna Biblia z VI wieku: najstarszy tekst germański i jeden z najcenniejszych rękopisów świata.
• Park Uniwersytecki (Universitetsparken) – mieści się przed Domem Uniwersyteckim i powstał w latach 80. XIX wieku. Na terenie parku występuje unikalna flora drzewna licząca około 40 gatunków. Znajdziemy tu również pomnik Erika Gustafa Geijera (1888), szwedzkiego historyka, polityka, poety i kompozytora, a wzdłuż Gustavianum i Biskopsgatan mieści się 9 kamieni runicznych.

Ogród i Muzeum Karola Linneusza w Uppsali

Ogród Karola Linneusza (Linnéträdgården) został założony w 1655 roku i jest najstarszym ogrodem botanicznym w Szwecji. Jego pomysłodawcą był profesor medycyny Olof Rudbeck starszy, a obiekt był wykorzystywany do nauczania studentów botaniki i farmacji. Już pod koniec XVII wieku znajdowało się w nim ponad 1800 gatunków roślin, lecz pierwotny ogród został strawiony przez pożar w 1702 roku. Dopiero Karol Linneusz, profesor medycyny na Uniwersytecie w Uppsali, odbudował ogród w 1745 roku. Obecnie zajmuje on powierzchnię ok. 14 hektarów, a na jego terenie znajdziemy ok. 1000 gatunków roślin, z czego wszystkie zostały wyhodowane przez Linneusza. Na terenie ogrodu botanicznego mieści się również oranżeria. Ogród jest otwarty od maja do końca września. Bilet normalny kosztuje 120 SEK, a w jego cenę wliczony jest wstęp do Muzeum Linneusza.

Muzeum Linneusza (Linnémuseet) mieści się w dawnym domu przyrodnika, który pochodzi z 1693 roku. Obecnie znajdują się tu przedmioty związane z życiem i osiągnięciami Karola Linneusza, w tym meble, artykuły gospodarstwa domowego, tekstylia, dzieła sztuki, apteczka, szafka na owady czy szafa zielnikowa. Ostatnią osobą, która mieszkała w tym domu, był kompozytor Hugo Alfvén.