Tove Jansson – nie tylko Mama Muminków

Wymień choć jedną znaną osobę z Finlandii. Obok sportowców i muzyków najczęściej pojawia się nazwisko Tove Jansson, która jest chyba jedyną tak znaną fińską pisarką. Jej nazwisko jest nieodłącznie związane z najsłynniejszymi trollami świata, czyli Muminkami. Tove Jansson to jednak nie tylko Mama Muminków – to także artystka, malarka i pisarka, której twórczość wykracza poza literaturę dziecięcą. Kim była Tove Jansson?

Krótka biografia Tove

Tove Marika Jansson przyszła na świat 9 sierpnia 1914 roku w Helsinkach jako córka rzeźbiarza Viktora Janssona i ilustratorki Signe Hammarsten-Jansson. Również młodsi bracia Tove zostali artystami: Per Olov pracował jako fotograf, a Lars był autorem tekstów i rysownikiem komiksów. Rysunki Tove publikowało pismo „Garm” i to właśnie tam po raz pierwszy opublikowano wizerunki Muminków, które wcześniej artystka nazywała Snorkami. Jansson studiowała sztukę w sztokholmskim Tekniska skolan, a następnie wróciła do Helsinek, by uczyć się rysunku przy Ateneum. Po zakończeniu edukacji w Skandynawii udała się do Paryża, gdzie uczęszczała do École d'Adrien Holy i École des Beaux Arts.

Pierwszą książkę (Sara och Pelle och neckens bläckfiskar) Tove wydała w 1933 roku – napisała ją w wieku 14 lat, a publikacja ukazała się pod pseudonimem Vera Haij. Mimo swojego fińskiego pochodzenia Jansson tworzyła w języku szwedzkim. Zmarła 27 czerwca 2001 roku w Helsinkach, a jej grób znajduje się na tamtejszym cmentarzu Hietaniemi.

Będąc w stolicy Finlandii, warto udać się do parku Katajanokka, który w rocznicę setnych urodzin Mamy Muminków przemianowano na park Tove Jansson – to właśnie tutaj autorka spędzała dużo czasu jako dziecko. Tove pozowała również do rzeźb ojca, dlatego wiele dzieł Viktora ma twarz córki (m.in. fontanna Lek II / Vattennymfer w parku Esplanadi: Tove była modelką dla większej syreny). Przy ulicy Luotsikatu 4 można natomiast znaleźć dom rodzinny Tove, gdzie mieszkała w latach 1914-1933. Z kolei przy Ullanlinnankatu 1 znajduje się studio Tove, które pisarka zamieszkiwała od 1944 do 2001 roku.

W Dolinie Muminków

W latach 40. Tove wielokrotnie wystawiała swoje prace w galeriach, lecz prawdziwą sławę przyniosły jej książki o Muminkach – pierwszy tom ukazał się w 1945 roku i nosił tytuł Małe trolle i duża powódź. Jednak dopiero kolejne tomy wzbudziły zainteresowanie publiczności – Kometa nad Doliną Muminków (1946) i W Dolinie Muminków (1948). Choć znana jest przede wszystkim jako Mama Muminków, Jansson uważała się w pierwszej kolejności za malarkę, co zostało bardzo dobrze przedstawione w biograficznym filmie Tove z 2020 roku. Muminki doczekały się wielu ekranizacji i wydań książkowych, choć sama Jansson napisała zaledwie 9 tomów:

1. Małe trolle i duża powódź (1945)
2. Kometa nad Doliną Muminków (1946)
3. W Dolinie Muminków (1948)
4. Pamiętniki Tatusia Muminka (1950)
5. Lato Muminków (1954)
6. Zima Muminków (1957)
7. Opowiadania z Doliny Muminków (1962)
8. Tatuś Muminka i morze (1965)
9. Dolina Muminków w listopadzie (1970)

Za kultowe polskie tłumaczenia odpowiadają Teresa Chłapowska i Irena Szuch-Wyszomirska. Wizerunek Muminków jest tak rozpowszechniony, że popularność fińskich trolli można śmiało porównać do tej osiąganej przez postacie Disneya. Fani Muminków mogą bez problemu nabyć nie tylko książki, ale też gadżety, takie jak kubki, skarpetki, ubrania, kawę, herbatę, a nawet… zapałki.

-> Poznaj również innych skandynawskich autorów literatury dziecięcej: Skandynawskie książki dla dzieci <-

Nie tylko Muminki

Po 1968 roku Jansson poświęciła się twórczości dla dorosłych, która staje się coraz bardziej znana w Polsce. Książki Tove znajdziemy głównie w ofercie wydawnictw Nasza Księgarnia i Marginesy:

• Lato(Nasza Księgarnia, 2017) – opowieść o wspólnym lecie wchodzącej w życie Sophie i jej babci, dojrzałej artystki.
• Wiadomość (Marginesy, 2015) – wybór najlepszych opowiadań Tove Jansson.
• Uczciwa oszustka(Nasza Księgarnia, 2018) – opowiada o relacji stroniącej od ludzi Katri i ilustratorki książek Anny.
• Słoneczne miasto (Marginesy, 2017) – tom zawiera dwa opowiadania: Kamienne pole i Słoneczne miasto.
• Podróż z małym bagażem (Waza, 1994) – zbiór 12 opowiadań dla dorosłych.
• Mistrzowie opowieści: skandynawskie lato (Wielka Litera, 2022) – tom zawiera opowiadania 28 skandynawskich autorów, w tym Dużą plastikową kiełbasę Tove Jansson.
• Mistrzowie opowieści: święta, święta… (Wielka Litera, 2022) – w tomie znalazły się 22 świąteczne opowiadania różnych autorów, w tym Boże Narodzenie Tove Jansson.

Love is love

Tove nigdy nie wyszła za mąż, choć zaręczyła się z dziennikarzem i politykiem Atosem Wirtanenem. Przez wiele lat pisarka była zakochana w Vivice Bandler, reżyserce teatralnej i córce prezydenta Helsinek. To właśnie Vivica i Tove stały się inspiracją do stworzenia Topika i Topci, którzy w Dolinie Muminków pojawili się w 1946 roku. Są to dwa niemal identyczne stwory, które porozumiewają się między sobą językiem zrozumiałym tylko dla nich. Topik i Topcia strzegą również walizki – znajduje się w niej królewski rubin będący metaforą ich miłości (homoseksualizm w Finlandii podlegał karze aż do 1971 roku). Prawdziwe szczęście Tove znalazła jednak dopiero u boku graficzki Tuulikki Pietilä, która z kolei była pierwowzorem postaci Too-tiki. Tove i Tuulikki spędziły razem resztę życia, a ukochana przeżyła Jansson o 8 lat.

-> Najsłynniejszych dziecięcych skandynawskich bohaterów znajdziesz w tym artykule: Pippi, Emil, dzieci z Bullerbyn i spółka <-

Dowiedz się więcej o Tove Jansson

Jeśli ciekawi Cię życie i twórczość słynnej Finki, zapoznaj się z materiałami dostępnymi na jej temat. Najbardziej znaną polską publikacją jest bez wątpienia biografia Tove Jansson. Mama Muminków Boel Westin (Marginesy, 2012), czyli bogate źródło wiedzy na temat pisarki. Warto też sięgnąć po Listy Tove Jansson (Marginesy, 2016) – w tomie znajdziemy listy od wczesnych lat 30. do późnych lat 80. Osobom ciekawym dzieciństwa Jansson polecamy natomiast Córkę rzeźbiarza (Marginesy, 2016), w której Finka powraca do wspomnień o słynnym ojcu i utalentowanej matce. W jeden wieczór można natomiast obejrzeć biograficzny film Tove (reż. Zaida Bergroth), który był fińskim kandydatem do Oscara w 2021 roku. Produkcja skupia się na młodości Jansson i jej życiu oraz twórczości w powojennych Helsinkach. Choć pojawiają się tu Muminki, dużo większy nacisk położono na ukazanie tożsamości Tove, jej związków z kobietami i artystycznego niespełnienia. W rolę Tove Jansson wcieliła się Alma Pöysti. Skandynawskie bajki masz w małym palcu? Chciałbyś spotkać swoich ulubionych bohaterów z książek na żywo? Sprawdź naszą ofertę wycieczek dla dzieci i młodzieży: Wyjazdy dla dzieci i młodzieży.