Storting – o norweskim parlamencie

Storting to norweski parlament odpowiedzialny za podejmowanie najważniejszych decyzji w Norwegii. Jest to najwyższy organ władzy politycznej w kraju, który sprawuje kontrolę nad rządem i ma władzę ustawodawczą. Jak działa Storting i jaką rolę w życiu politycznym Norwegii odgrywa król?

Norweski parlament w pigułce

• Od 2006 roku Storting liczy 169 posłów (wcześniej 165).
• Od 2010 roku jest to parlament jednoizbowy (wcześniej na pierwszym posiedzeniu posłowie dzielili się na dwie grupy – Lagting i Odelsting).
• Wybory parlamentarne w Norwegii odbywają się co 4 lata.
• W Norwegii nie ma wyborów uzupełniających ani przepisu konstytucyjnego nakazującego rozwiązanie Stortingu między wyborami.
• Storting ustala skład norweskiego rządu i podejmuje decyzje w sprawie referendum.
• Po raz pierwszy Storting został powołany w 1814 roku – na mocy Konstytucji Norwegii.
• Parlamentaryzm w Norwegii wprowadzono w 1884 roku.
• Od 1898 roku posłowie do Stortingu są wybierani w głosowaniu powszechnym.
• Prezydium składa się z 6 osób, a deputowani pracują w kilkunastu tematycznych komisjach stałych.
• Najwyższym organem władzy wykonawczej jest Rada Państwa (rząd) składająca się z premiera i ministrów.
• Obecnym (2024) premierem Norwegii jest Jonas Gahr Støre.
• Obecnym przewodniczącym Stortingu jest Masud Gharahkhani.

Skąd się wzięła nazwa Storting?

Nazwa norweskiego parlamentu składa się właściwie z dwóch słów: stor i ting. Podczas gdy stor możemy tłumaczyć jako „duży” lub „wielki”, ting stanowi nawiązanie do zgromadzenia wolnych mężczyzn u plemion germańskich oraz nazwy miejsca, gdzie takie zgromadzenia się odbywały. Zgromadzenia te pełniły funkcje legislacyjne, towarzyskie i handlowe – były to pierwsze parlamenty w krajach germańskich, których celem było m.in. rozstrzyganie sporów i podejmowanie decyzji politycznych. We współczesnym użyciu znaczenie słowa ting (lub thing) uległo zmianie i oznacza nie tyle „zbiór, zgromadzenie”, co po prostu „przedmiot”. Nazwa norweskiego parlamentu stanowi jednak nawiązanie do oryginalnego znaczenia tego słowa, dlatego Storting możemy tłumaczyć jako „Wielkie Zgromadzenie”. W języku norweskim mówimy Stortinget, co jest po prostu formą określoną rzeczownika et Storting (tak samo robimy w języku angielskim, przez dodanie przedimka określonego the).

Do głównych zadań norweskiego parlamentu zaliczamy:

• przyjmowanie nowego ustawodawstwa,
• zmienianie i uchylanie istniejącego ustawodawstwa,
• ustalanie rocznych dochodów i wydatków państwa poprzez zatwierdzanie budżetu,
• nadzorowanie administracji rządowej i publicznej,
• zatwierdzanie planów i wytycznych dotyczących działalności państwa,
• debatowanie nad kwestiami polityki wewnętrznej i zagranicznej.

Parlament a król – kto sprawuje władzę w Norwegii?

Norwegia to monarchia konstytucyjna, a głową państwa od 1991 roku jest król Harald V. Norweski król nie ma w Norwegii władzy politycznej, a do jego zadań należy otwieranie posiedzeń parlamentu w październiku oraz sprawowanie władzy wykonawczej. Premier kontrasygnuje wszystkie dekrety królewskie, czyniąc je prawomocnymi.

Władzę ustawodawczą w Norwegii sprawuje Storting, wykonawczą – król przez Radę Państwa (rząd), a sądowniczą – niezawisłe sądy:

• Władza ustawodawcza – Storting sprawuje władzę ustawodawczą, budżetową i nadzorczą. Tworzy i uchwala norweskie przepisy, ustala dochody i rozdziela wydatki w ramach budżetu, a także pilnuje, by rząd wykonywał decyzje podjęte w parlamencie.
• Władza wykonawcza – rząd wykonuje decyzje podjęte w parlamencie oraz odpowiada za inicjowanie polityki i przestawianie spraw Stortingowi. Zgodnie z Konstytucją to monarcha sprawuje władzę wykonawczą w Norwegii, lecz w rzeczywistości pełni on przede wszystkim funkcje reprezentacyjne i symboliczne, jest także naczelnym dowódcą Sił Zbrojnych. Art. 12 konstytucji określa też, że Radę Państwa wybiera król spośród norweskich obywateli uprawnionych do głosowania, choć obecnie do zadań monarchy należy jedynie zatwierdzanie skład rządu wyłonionego przez większość parlamentarną.
• Władza sądownicza – orzeczenia sądów są oparte na przyjętym przez Storting ustawodawstwie. Król może stosować prawo łaski, ale ani parlament, ani rząd nie mogą ingerować w orzeczenia sądu. Sądy są również uprawnione do kontrolowania, czy ustawodawstwo uchwalane w Stortingu jest zgodne z norweską konstytucją. W maju 2024 roku Storting poparł szereg zmian w konstytucji, by lepiej chronić wymiar sprawiedliwości przed wpływami polityków, np. wprowadzono zapis, że sędziów Sądu Najwyższego nie można odwołać przed ukończeniem 70. roku życia. Konieczność zmian uzasadniono przykładami z Polski, Węgier i USA.

Budynek parlamentu w Oslo

Stortingsbygningen, czyli budynek parlamentu w Oslo, mieści się przy Karl Johans gate 22, w samym sercu stolicy Norwegii. To właśnie w tym neoromańskim gmachu znajduje się siedziba Stortingu, którą można bezpłatnie zwiedzać z przewodnikiem. W latach 1814-1854 parlament zbierał się w szkole katedralnej na rogu ulic Tollbodgaten i Dronningens gate, gdzie obecnie znajduje się budynek poczty. W latach 1854-1866 posiedzenia odbywały się w sali bankietowej stołecznego uniwersytetu, natomiast 5 marca 1866 roku oddano do użytku obecny budynek parlamentu, zaprojektowany przez szwedzkiego architekta Emila Victora Langleta. W 1959 roku dobudowano modernistyczną część zaprojektowaną przez Nilsa Holtera. W trakcie nazistowskiej okupacji w budynku znajdowała się kwatera Komisarza Rzeszy Josefa Terbovena. Na oficjalnej stronie internetowej parlamentu można odbyć wirtualny spacer po Stortingsbygningen.

Norweskie partie polityczne w parlamencie

Obecnie (2024) w składzie Stortingu znajduje się 10 partii, których przedstawiciele zostali wybrani w wyborach parlamentarnych. Rząd mniejszościowy utworzyły Partia Pracy i Partia Centrum, które łącznie zdobyły 76 mandatów.

Partie wchodzące w skład Stortingu (2021–2025):

• Norweska Partia Pracy (Arbeiderpartiet) – partia socjaldemokratyczna, której liderem jest Jonas Gahr Støre, obecny premier Norwegii. Z Partią Pracy związany jest również Jens Stoltenberg, premier Norwegii w latach 2000–2001 i 2005–2013, od 2014 sekretarz generalny NATO.
• Norweska Partia Centrum (Senterpartiet) – partia agrarystyczna o poglądach centrowych, wcześniej znana jako Partia Chłopska (Bondepartiet). Jeden z głównych przeciwników wstąpienia Norwegii do UE. Liderem Senterpartiet jest Trygve Slagsvold Vedum.
• Norweska Partia Konserwatywna (Høyre) – proeuropejska partia konserwatywna, będąca drugą pod względem długości funkcjonowania norweską partią polityczną (od 1884 roku). Przewodniczy jej Erna Solberg, premier Norwegii w latach 2013–2021.
• Partia Postępu (Fremskrittspartiet) – narodowo-konserwatywna i neoliberalna partia, której przewodniczy Sylvi Listhaug. W latach 1999–2006 jej członkiem był zamachowiec Anders Breivik.
• Partia Czerwonych (Rødt) – opowiada się za tradycyjnym marksizmem, rewolucyjnym socjalizmem i nacjonalizacją. Jej przywódcą jest Bjørnar Moxnes.
• Norweska Socjalistyczna Partia Lewicy (Sosialistisk Venstreparti) – wraz z niektórymi partiami z Danii, Finlandii, Islandii, Szwecji, Wysp Owczych i Grenlandii należy do Sojuszu Nordyckiej Zielonej Lewicy, który zrzesza partie o profilu ekosocjalistycznym. Jej przewodniczącym jest Audun Lysbakken, a partia opowiadała się za wyjściem Norwegii z NATO.
• Norweska Partia Lewicy (Venstre) – partia o poglądach liberalnych, a zarazem najstarsza partia polityczna w Norwegii (1884). Od 2020 roku jej liderem jest Guri Melby.
• Partia Zielonych (Miljøpartiet de Grønne) – należy do Europejskiej Federacji Partii Zielonych i promuje zieloną politykę.
• Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Norwegii (Kristelig Folkeparti) –  centrowa protestancka partia chrześcijańska głosząca m.in. ochronę życia poczętego i pomoc potrzebującym. Źródłem jej poglądów są wartości chrześcijańskie.
• Pasientfokus – jej głównym celem politycznym jest zapewnienie środków na budowę szpitala w mieście Alta, aby mieszkańcy dalszych obszarów północy mieli dostęp do służby zdrowia.

Jak Storting uchwala ustawy?

Co roku parlament norweski rozpatruje ok. 100-150 projektów ustaw przedstawianych przez rząd. Rada Państwa przedstawia projekt ustawy w formie propozycji będącej efektem prac przygotowawczych. W przypadku ważnych aktów prawnych lub rewizji obecnego prawa rząd zwykle powołuje komisję ekspertów do zbadania danej sprawy. Następnie komisja przekazuje sprawozdanie z projektem ustawy do właściwego ministerstwa. Propozycja ustawy jest przedstawiana królowi, a jeśli zostanie zatwierdzona – trafia do Stortingu, gdzie przechodzi przez kilka etapów.

• Etap pierwszy: projekt ustawy jest zgłaszany do Stortingu.
• Etap komisji: Storting kieruje projekt ustawy do komisji w celu szczegółowego rozpatrzenia i przygotowania rekomendacji.
• Pierwsze czytanie: Storting poddaje projekt ustawy pod głosowanie. Jeśli projekt zostanie odrzucony, dochodzi do zakończenia procedury legislacyjnej.
• Drugie czytanie: jeśli projekt ustawy przejdzie w pierwszym czytaniu, po co najmniej 3 dniach Storting ponownie się zbiera w celu drugiego głosowania. Jeżeli projekt zostanie przyjęty po raz drugi, król podpisuje ustawę. Ostatnim elementem jest kontrasygnacja ustawy przez premiera.
• Trzecie czytanie: w sytuacji, gdy podczas drugiego czytania Storting nie przegłosuje ustawy, konieczne będzie trzecie czytanie, które odbywa się po co najmniej 3 kolejnych dniach. W trzecim czytaniu parlament może przyjąć poprawki lub ostatecznie odrzucić projekt ustawy.

Jak wyglądają wybory parlamentarne w Norwegii?

Norweskie wybory parlamentarne odbywają się co 4 lata. Stortingu nie można rozwiązać, nie istnieją wybory uzupełniające i nie ma możliwości rozpisania nowych wyborów w ciągu 4-letniej kadencji. Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się 13 września 2021 roku, a kolejne są zaplanowane na 2025 rok.

Do udziału w wyborach uprawniony jest każdy obywatel Norwegii, który ukończył 18 lat. Z wyjątkiem niektórych osób sprawujących funkcje publiczne w wyborach do Stortingu może startować każdy, kto jest uprawniony do głosowania i mieszka w Norwegii od co najmniej 10 lat.

Norweski system wyborczy opiera się na zasadach wyborów bezpośrednich i reprezentacji proporcjonalnej w okręgach wielomandatowych. Głosowanie odbywa się w 19 okręgach wyborczych, a wielkość i liczba ludności okręgów wpływa na liczbę mandatów.

Po wyborach ma miejsce zatwierdzenie wyników, wybranie Prezydium i przydział członków do komisji stałych. W październiku król dokonuje uroczystego otwarcia nowego parlamentu – w tym czasie wygłasza przemówienie, w którym uwzględnia plany polityczne rządu na nadchodzący rok.