Stavkirke – kościoły klepkowe w Norwegii

Obiekty sakralne znajdują się wśród najpopularniejszych atrakcji turystycznych świata. Warto na nie zwrócić uwagę szczególnie w Norwegii, gdzie znajduje się 28 średniowiecznych kościołów klepkowych. Czym wyróżniają się tego typu budowle i gdzie konkretnie można je zobaczyć? Poniżej znajdziesz listę wszystkich kościołów klepkowych w Norwegii.

Czym jest kościół klepkowy?

Stavkirke (norw. stav – klepka, słup, kirke – kościół), czyli kościół klepkowy lub słupowy, to norweski budynek sakralny zbudowany z drewna. Stavkirker wznoszono od X do XIII wieku, a obecnie są one uważane za najważniejszy wkład Norwegów w architekturę europejską. Dominują w nich konstrukcyjne elementy pionowe (słupy), które odróżniają je od typowych konstrukcji zrębowych z poziomymi belkami. Do budowy kościołów klepkowych używano drewna sosnowego o wysokiej zawartości żywicy. Norweskie kościoły słupowe to najstarsze zachowane drewniane kościoły chrześcijańskie.

Szacuje się, że w Norwegii istniało co najmniej 750 kościołów klepkowych, a niektóre źródła podają, że mogło ich być nawet 2000 – do dziś zachowało się zaledwie 28 budowli. Również w Polsce mamy norweski stavkirke – w 1842 roku przeniesiono go do Karpacza z Vang i Valdres. Wszystkie kościoły klepkowe mają średniowieczną konstrukcję, lecz różnią się cechami i wyglądem – wszystkie były również przez lata poddawane przebudowom. Stavkirke w Borgund jest uznawany za modelowy i najlepiej zachowany. Większość kościołów klepkowych znajduje się w wewnętrznej części wschodniej Norwegii oraz w wewnętrznych obszarach fiordów w zachodniej Norwegii. Żaden nie zachował się na północ od Trondheim.

Lista kościołów klepkowych w Norwegii

Podczas wyjazdu do Norwegii warto sprawdzić, czy w okolicy znajdują się średniowieczne kościoły klepkowe. Trzy z nich (Gol, Garmo i Haltdalen) można podziwiać w norweskich muzeach i skansenach.

1. Heddal stavkirke (Notodden i Telemark) – największy zachowany kościół klepkowy w Norwegii, o długości 20 m i wysokości 26 m. Pierwsze wzmianka na jego temat pochodzi z 1315 roku. Przeszedł dwie gruntowne renowacje, dlatego dziś niewiele pozostało z oryginalnych materiałów.
2. Eidsborg stavkirke (Tokke i Telemark) – jednonawowy kościół z połowy XIII wieku jest jednym z najmniejszych w kraju. Otoczony z trzech stron stromymi, zalesionymi wzgórzami.
3. Høyjord stavkirke (Sandefjord i Vestfold) – pochodzi z XIII wieku, lecz swój obecny wygląd zawdzięcza renowacji prowadzonej w latach 1948-1953. Jedyny kościół klepkowy na płaskich terenach wschodniej Norwegii, nieco mniej popularny wśród turystów.
4. Flesberg stavkirke (Flesberg i Numedal) – pochodzi z drugiej połowy XII lub pierwszej połowy XIII wieku, a pierwsza wzmianka na jego temat jest z 1359 roku. W 1735 roku przebudowano go i obecnie ma plan krzyża.
5. Nore stavkirke (Nore og Uvdal i Numedal) – kościół leży na końcu Norefjorden i jest jednym z dwóch kościołów klepkowych ze średniowieczną konstrukcją centralnie ulokowanej wieży. Wybudowany pod koniec XII wieku.
6. Uvdal stavkirke (Nore og Uvdal i Numedal) – wraz z kościołem Nore jest jednym z dwóch stavkirker z zachowaną konstrukcją centralnie ulokowanej wieży. Podobnie jak sąsiedni Nore jest datowany na drugą połowę XII wieku.
7. Rollag stavkirke (Rollag i Numedal) – jego głęboki złoty odcień zdradza, że kościół był kiedyś pomalowany na czerwono. Jednonawowy Rollag stavkirke został prawdopodobnie zbudowany w drugiej połowie XIII wieku, chociaż niewiele pozostało z pierwotnego budynku. Najstarsza pisemna wzmianka na jego temat pochodzi z 1425 roku.
8. Gol stavkirke (Gol i Hallingdal) – wzniesiony w XII lub XIII wieku w Gol i Hallingdal, w 1884 roku został przeniesiony do Norweskiego Muzeum Ludowego (Norsk Folkemuseum) na półwyspie Bygdøy w Oslo. W centrum Gol wzniesiono kopię kościoła klepkowego, którą oddano do użytku w 1994 roku.
9. Torpo stavkirke (Ål i Hallingdal) – trójnawowy kościół klepkowy z końca XII wieku. Pod koniec XIX wieku przestał być używany, a tuż obok niego wzniesiono biały kościół z 1880 roku.
10. Hedalen stavkirke (Sør-Aurdal i Valdres) – datowany na lata 1150-1200, znacznie rozbudowany od czasów średniowiecza. Znajduje się tu skóra niedźwiedzia z XIII/XIV wieku, który według legendy miał zostać znaleziony przy ołtarzu kościoła i zabity przez myśliwych.
11. Reinli stavkirke (Sør-Aurdal i Valdres) – kościół z XIII lub XIV wieku leży wysoko na wzgórzach, skąd roztacza się malowniczy widok na Begnadalen. Obecnie jest używany tylko latem. Podczas wykopalisk archeologicznych pod posadzką kościoła znaleziono ślady prawdopodobnie dwóch dawnych kościołów, a także monety z XIII wieku.
12. Høre stavkirke (Vang i Valdres) – znalezione monety i inskrypcja runiczna pozwalają datować kościół na drugą połowę XII wieku. Położony w najbardziej wysuniętej na wschód wsi Høre w gminie Vang.
13. Øye stavkirke (Vang i Valdres) – prostokątny kościół klepkowy z dwuspadowym dachem, datowany na XII wiek. Rozebrany około 1747 roku i odbudowany w latach 1953–1965 na podstawie elementów budowlanych znalezionych w pobliskim kościele parafialnym.
14. Lomen stavkirke (Vestre Slidre i Valdres) – uważa się, że powstał w drugiej połowie XII wieku, jest datowany na 1179 rok. Pierwsze wzmianki pochodzą natomiast z 1334 roku, gdzie Lomen stavkirke został wspomniany pod nazwą Hvams kirke.
15. Hegge stavkirke (Øystre Slidre i Valdres) – znajduje się niedaleko Heggefjorden i nadal pełni funkcję kościoła parafialnego. W ciągu ostatnich kilkuset lat był wielokrotnie przebudowywany. Datowany na rok 1216,  na jednym z filarów widnieje inskrypcja runiczna.
16. Garmo stavkirke (Lom i Gudbrandsdalen) – zbudowany w drugiej połowie XII wieku, rozebrany w 1882 roku i przeniesiony do Maihaugen w Lillehammer. W tym kościele został ochrzczony pisarz i noblista Knut Hamsun.
17. Lom stavkirke (Lom i Gudbrandsdalen) – datowany na lata 1150-1200, w średniowieczu znany jako den Mo kirke (Moa kirkja). Kościół poświęcony Maryi Pannie, Janowi Chrzcicielowi i św. Olafowi.
18. Ringebu stavkirke (Ringebu i Gudbrandsdalen) – jeden z największych kościołów klepkowych w Norwegii, zbudowany ok. 1220 roku, używany do dziś jako kościół parafialny. W latach 1630-1631 został rozbudowany do postaci kościoła krzyżowego przez znanego budowniczego Wernera Olsena, a następnie odrestaurowany w 1921 roku.
19. Røldal stavkirke (Ullensvang i Hardanger) – XIII-wieczny kościół klepkowy, do dziś regularnie użytkowany. Leży w malowniczej wsi Røldal w otoczeniu cmentarza.
20. Undredal stavkirke (Aurland i Sogn) – najmniejszy kościół klepkowy w Skandynawii, który nadal pozostaje w użytku (ma tylko 40 miejsc), a zarazem najmniejszy kościół parafialny w Norwegii. Znajduje się nad Aurlandsfjorden.
21. Urnes stavkirke (Luster i Sogn) – zlokalizowany w malowniczym Ornes, po wschodniej stronie Lustrafjorden. Jego budowę datuje się na lata 1130-1140. Uważany za najstarszy zachowany kościół klepkowy w Norwegii, wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.
22. Borgund stavkirke (Lærdal i Sogn) – uważany za najlepiej zachowany norweski kościół klepkowy, pochodzi z lat 1150-1200. Poświęcony apostołowi Andrzejowi.
23. Kaupanger stavkirke (Sogndal i Sogn) – datowany na ok. 1140 rok, przebudowany i odrestaurowany w XIX i XX wieku. Jego nazwa świadczy o tym, że istniał tu niegdyś punkt handlowy.
24. Hopperstad stavkirke (Vik i Sogn) – znany również jako Hoprekstad stavkirke, zbudowany ok. 1130 roku. Stanowi własność stowarzyszenia Fortidsminneforeningen.
25. Rødven stavkirke (Rauma i Romsdal) – datowany na ok. 1200 rok, leży po zachodniej stronie Rødvenfjorden. Podobnie jak Grip i Kvernes, jest to kościół klepkowy typu møre, który w przeciwieństwie do innych kościołów słupowych ma belki stropowe umieszczone w poprzek nawy na wysokości klepek.
26. Kvernes stavkirke (Averøy på Nordmøre) – zbudowany ok. 1630 roku, znacznie później niż dotychczas sądzono, jest jednym z nielicznych kościołów klepkowych wzniesionych po reformacji.
27. Grip stavkirke (Kristiansund på Nordmøre) – kościół klepkowy z połowy XV wieku, znajduje się przy jednej z uliczek pośrodku miejskiej zabudowy nieczynnego portu rybackiego, ok. 12 km na północny zachód od Kristiansund. Jeden z najmniejszych zachowanych kościołów klepkowych.
28. Haltdalen stavkirke (Holtålen i Trøndelag) –  datowany na 1170 lub 1300 rok, rozebrany pod koniec XIX wieku i przeniesiony do Trøndelag Folkemuseum w Trondheim w 1937 roku.

Kościoły klepkowe są nieprzerwanie używane jako domy modlitwy od czasu ich budowy, a około połowa z nich nadal służy jako kościoły parafialne. Użytkowanie stavkirker jest jednak trudne, ponieważ czasami konieczne jest wprowadzanie zmian, a ogrzewanie niszczy dekoracje. Popularność kościołów klepkowych wśród turystów z jednej strony cieszy lokalne społeczności, a z drugiej martwi, gdyż częste odwiedziny prowadzą do szybszej degradacji budynków i otoczenia.