Skandynawscy laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury

Literacka Nagroda Nobla jest przyznawana już od 1901 roku. Do tej pory przyznano ją 119 laureatom – pisarze, którzy otrzymują to zaszczytne wyróżnienie, trafiają do kanonu literatury i są czytani na całym świecie. Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury otrzymało wielu Polaków – Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska i Olga Tokarczuk. Do tego zaszczytnego grona możemy zaliczyć też urodzonego w polskim Leoncinie Isaaca Bashevisa Singera. Ale czy wiesz, jacy słynni pisarze skandynawscy otrzymali Literacką Nagrodę Nobla? Najwięcej, bo aż osiem wyróżnień trafiło do Szwedów, natomiast duńscy i norwescy literaci otrzymali do tej pory po trzy nagrody.

1903: Bjørnstjerne Bjørnson (Norwegia)

Pierwsza Nagroda Nobla w dziedzinie literatury trafiła do Skandynawów już w 1903 roku za sprawą jednego z najwybitniejszych pisarzy norweskich. Bjørnson został wyróżniony za „wzniosłą i różnorodną poezję, która zawsze odznaczała się świeżością natchnienia i niezwykłą czystością ducha oraz za talent epicki i dramatyczny”. W Polsce jego twórczość nie jest szczególnie znana, choć można znaleźć kilka starszych wydań (m.in. Dziewczę ze słonecznego wzgórza, Marsz weselny, Pył, Jednożeństwo i wielożeństwo). Kilka darmowych e-booków znajdziesz na stronie Wolne Lektury.

1909: Selma Lagerlöf (Szwecja)

Lagerlöf to pierwsza kobieta, która kiedykolwiek otrzymała Literacką Nagrodę Nobla – „w hołdzie wielkiemu idealizmowi, błyskotliwej wyobraźni i duchowej przenikliwości, które wyróżniają jej utwory”. Do jej najsłynniejszych dzieł należy Cudowna podróż (1906-1907), która znalazła się na liście 100 książek XX wieku według francuskiego dziennika „Le Monde” i która była ulubioną książką dzieciństwa Czesława Miłosza. Niedawno w Polsce ukazała się też biografia Noblistki pt. Selma Lagerlöf. Nowoczesna Szwedka autorstwa Anny Nordlund i Bengta Wanseliusa, która przedstawia życie i twórczość tej niezwykłej kobiety.

1916: Verner von Heidenstam (Szwecja)

Von Heidenstam, który otrzymał Nagrodę Nobla jako „najbardziej widoczny przedstawiciel nowej ery w literaturze światowej”, jest praktycznie nieznany w Polsce. W zbiorach Biblioteki Narodowej znajdziemy zaledwie cztery publikacje Szweda, a najnowsza z nich pochodzi z… 1928 roku. Na nagrodę von Heidenstam zasłużył przede wszystkim cyklem epickim Karolińczycy (1897-1898), który w Polsce ukazał się w 1904 roku. Pisarz był również jednym z założycieli szwedzkiego dziennika „Svenska Dagbladet”.

1917: Karl Gjellerup (Dania)

Gjellerup otrzymał literackiego Nobla za „różnorodną twórczość poetycką i wzniosłe ideały”, a w tym samym roku wyróżniony został również inny Duńczyk, Henrik Pontoppidan. Jego najsłynniejszą powieścią pozostaje Młyn na wzgórzu (1896). Co ciekawe przyznanie Nobla Gjellerupowi nie spotkało się z entuzjazmem Duńczyków. Autor był bowiem przez długi czas uważany za pisarza niemieckiego, a krytycy literaccy traktowali go jako „średniaka” i „autora niezbyt wielkiego formatu”. Duńczycy znacznie przychylniej zareagowali na nagrodę dla Pontoppidana, który do dziś jest uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy w Skandynawii.

1917: Henrik Pontoppidan (Dania)

Nagroda Nobla w dziedzinie literatury została przyznana Pontoppidanowi za „prawdziwe opisanie życia współczesnego Danii”. Współczesność dotyczyła oczywiście przełomu wieków XIX/XX, a twórczość Duńczyka skupiała się na biedocie chłopskiej oraz filozoficznych pytaniach o sens życia. Za najważniejsze dzieła autora uznawane są Ziemia obiecana (1891-1895) i W czepku urodzony (1898-1904). Ostatnie polskie wydanie prozy Duńczyka pochodzi z 1949 roku (Łaskawy chleb), dlatego nic dziwnego, że autor nie jest zbyt znany wśród polskich czytelników.

1920: Knut Hamsun (Norwegia)

Jeden z najpopularniejszych pisarzy skandynawskich otrzymał Nobla za powieść Błogosławieństwo ziemi (1917). Jest to poemat epicki napisany na cześć ludzkiej pracy i norweskiej przyrody. Hamsun uważał bowiem, że jedynie praca na roli jest wartościowa, o ile oczywiście współgra z szacunkiem do natury. W Polsce autor jest jednak bardziej znany dzięki powieści Głód (1890), której główny bohater jest biednym pisarzem zmagającym się z samotnością, brakiem nadziei i tytułowym głodem. W „Serii Dzieł Pisarzy Skandynawskich” Wydawnictwa Poznańskiego ukazała się niedawno mniej znana powieść Hamsuna, czyli Szarady, która po raz pierwszy ukazała się u nas w 1928 roku pod tytułem Misterja. Hamsun zasłynął również swoją fascynacją nazizmem i poparciem dla Hitlera – po wojnie został skazany na grzywnę za zdradę ojczyzny i osadzony w szpitalu psychiatrycznym.

-> Interesują Cię skandynawscy laureaci Nagrody Nobla w innych dziedzinach? Przeczytaj: Skandynawscy nobliści <-

1928: Sigrid Undset (Norwegia)

Za „niezapomniany opis skandynawskiego średniowiecza” Nagroda Nobla trafiła do Sigrid Undset, pierwszej i jak do tej pory ostatniej Norweżki odznaczonej tą zaszczytną nagrodą. Undset jest autorką bardzo ważną dla Norwegów, o czym świadczy choćby umieszczenie jej wizerunku na banknocie 500 NOK. Jej najbardziej znanym w Polsce dziełem jest Krystyna, córka Lavransa – cykl powstawał w latach 1882-1949, a jego akcja rozgrywa się w XIV-wiecznej Norwegii.

1931: Erik Axel Karlfeldt (Szwecja)

Karlfeldt to kolejny skandynawski Noblista praktycznie nieznany w Polsce. Wyróżnienie otrzymał za „wybitne osiągnięcia literackie, w szczególności za idealizm, doskonałość artystyczną, a także niezwykłe połączenie duchowości i talentu, o czym świadczą jego książki”. Wiersze poety po polsku zostały wydane zaledwie raz, w czasopiśmie „NaGłos” (nr 22/1996). Co ciekawe Karlfeldt otrzymał nagrodę pośmiertnie, gdyż zmarł w kwietniu 1931 roku. Komisja chciała go wyróżnić już w 1918 roku, lecz wówczas poeta odmówił jej przyjęcia.

1939: Frans Sillanpää (Finlandia)

Jeśli rozszerzymy kategorię „skandynawscy laureaci Nobla” o wszystkie kraje nordyckie, na tej liście nie może zabraknąć jedynego fińskiego Noblisty. W 1939 roku to zaszczytne wyróżnienie trafiło do Sillanpää za „głębokie przeniknięcie w życie fińskich chłopów i wyborne opisanie ich obyczajów w więzi z przyrodą”. Polscy czytelnicy mogą się zapoznać z twórczością Fina, sięgając po takie pozycje, jak Śmierć i zmartwychwstanie, Słońce życia czy Nabożna nędza.

1944: Johannes Jensen (Dania)

Jensen otrzymał wyróżnienie za „rzadko spotykaną siłę i bogactwo poetyckiej wyobraźni połączone z duchowym umiłowaniem nauki i odrębnością stylu twórczego”. W Polsce ukazało się kilka książek Jensena, w tym Upadek króla czy Lodowiec: nowy mit o pierwszym człowieku. Pisarz pozostaje jednym z najważniejszych przedstawicieli realizmu jutlandzkiego. Pod pseudonimem Ivar Lykke Noblista pisał też powieści kryminalne.

1951: Pär Lagerkvist (Szwecja)

Lagerkvist otrzymał nagrodę za „siłę artystyczną i absolutną niezależność sądów pisarza, który próbował w swej twórczości odnaleźć odpowiedzi na wieczne pytania stojące przed ludzkością”. Jest to z pewnością jeden z najbardziej znanych szwedzkich pisarzy w Polsce – w tłumaczeniu możemy znaleźć choćby najsłynniejsze dzieła Lagerkvista, czyli Kat (1933) i Karzeł (1944), w których autor podejmuje problem wiecznego zła i sprzeciwia się hitleryzmowi. Obie powieści wraz z wydaną w 1967 roku Mariamne znalazły się w tomie Zło (Wydawnictwo Poznańskie, 1986).

1955: Halldór Laxness (Islandia)

Wśród nordyckich Noblistów znajduje się jeden Islandczyk, który otrzymał Literacką Nagrodę Nobla za „wyrazistą siłę epicką, która odrodziła wielką sztukę prozatorską Islandii”. Tak naprawdę nazywał się Halldór Guðjónsson, a swój przydomek zapożyczył od nazwy farmy, na której się wychował. Laxness sporo podróżował – dotarł nawet do Hollywood, gdzie pracował jako scenarzysta. Napisał ponad 50 powieści, m.in. Duszpasterstwo koło lodowca, Dzwon Islandii, Czysty ton, Światłość świata, Flecista. Jego opowiadanie Judyta Lvoff znalazło się w tomie Mistrzowie opowieści: skandynawskie lato (Wielka Litera, 2022).

1966: Nelly Sachs (Szwecja)

Nagroda Nobla w dziedzinie literatury trafiła do Nelly Sachs za „wybitne utwory liryczne i dramatyczne, analizujące los narodu żydowskiego”. Urodzona w Berlinie jako Leonie Sachs od 1940 roku mieszkała w Szwecji, lecz tworzyła w języku niemieckim. Zajmowała się również tłumaczeniem poezji szwedzkiej na niemiecki. Z kolei jej wiersze na język polski tłumaczyli m.in. Zbigniew Herbert, Ryszard Krynicki i Leopold Lewin. Pierwszy w Polsce wybór wierszy Sachs pt. Rozżarzone zagadki ukazał się w 2006 roku nakładem Wydawnictwa a5. Nagrodę Nobla poetka otrzymała wspólnie z Samuelem Agnonem.

1974: Eyvind Johnson (Szwecja)

Nagroda Nobla trafiła do Johnsona za „sztukę powieściową przeglądającą się w czasie i przestrzeni i służącą wolności”. W tym samym roku wyróżnienie otrzymał też Harry Martinson – decyzja ta wzbudziła sporo kontrowersji, gdyż obaj byli członkami Akademii Szwedzkiej, a żaden z nich nie odnosił sukcesów poza Szwecją. W Polsce ukazało się kilka powieści Johnsona, w tym Chmury nad Metapontem, Powieść o Olofie, Czasy jego wysokości, Fale przyboju.

1974: Harry Martinson (Szwecja)

Za „twórczość, w której jest wszystko – od kropli rosy po kosmos”. Harry Martinson otrzymał chyba najpiękniejsze w historii uzasadnienie od Akademii Szwedzkiej. W Polsce ukazały się takie dzieła autora, jak Droga do Klockrike, W sali zwierciadeł i Poezje wybrane. Opowiadanie Martinsona pt. Noc czerwcowa znalazło się również w tomie Mistrzowie opowieści: skandynawskie lato (Wielka Litera, 2022). Noblista popełnił samobójstwo w sztokholmskim szpitalu w 1978 roku, dokonując seppuku za pomocą nożyczek.

2011: Tomas Tranströmer (Szwecja)

Ostatni (jak do tej pory) literacki Nobel dla Skandynawów trafił w ręce szwedzkiego poety Tomasa Tranströmera – za „zwięzłe, przejrzyste obrazy, które dają nam świeży dostęp do rzeczywistości”. Twórczość Szweda została przetłumaczona na ponad 60 języków, w tym również na polski. Na szczególną uwagę zasługuje niemal 500-stronicowy tom Wiersze i proza 1954-2004 (Wydawnictwo a5, 2012). W języku polskim ukazały się również inne dzieła szwedzkiego poety i prozaika: Dziki rynek, Żywym i umarłym, Moja przedmowa do ciszy, Muzeum motyli, Gondola żałobna, Późnojesienny labirynt, Niebieski dom oraz Podsłuchany horyzont.

-> Ciekawych skandynawskich autorów literatury obyczajowej znajdziesz tutaj: Nie tylko kryminały: skandynawska literatura obyczajowa <-