Påskekrim i inne wielkanocne zwyczaje Norwegów

W Polsce Wielkanoc kojarzy nam się głównie ze święconką, pisankami i zajączkami. A jak to wygląda w Norwegii? Choć jest to najważniejsze chrześcijańskie święto, według Statistisk sentralbyrå w 2023 roku w nabożeństwach wielkanocnych uczestniczyło tam zaledwie 150 000 osób. Jakie zwyczaje są popularne w Kraju Fiordów i co Norwegowie robią podczas przerwy wielkanocnej?

Wielkanoc w Norwegii – znacznie więcej wolnego

Wiele osób w Polsce narzeka, że w Wielkanoc nie sposób odpocząć. Jeśli nie weźmiemy dodatkowego urlopu, tak naprawdę mamy tylko wolny weekend i Poniedziałek Wielkanocny. Zupełnie inaczej jest w Norwegii, gdzie przerwa świąteczna zaczyna się w już w Wielki Czwartek (Skjærtorsdag). Dni wolne od pracy to oczywiście również Wielki Piątek (Langfredag), Niedziela Wielkanocna (Påskedag) i Poniedziałek Wielkanocny (Andre Påskedag). Łącznie Norwegowie mają więc wolne od czwartku do poniedziałku, co pozwala im zaplanować wyjazd i porządnie odpocząć od pracy. Ale uwaga! Częstą praktyką w Norwegii jest branie urlopu już od poniedziałku po Niedzieli Palmowej (Palmesøndag), co łącznie z weekendami daje nam… aż 10 wolnych dni! Wielki Tydzień w Norwegii jest nazywany Den stille uke, co oznacza „spokojny tydzień”.

Påskefjellet, czyli aktywne święta

W okresie bożonarodzeniowym Norwegowie do każdego słówka dodają przedrostek jule-, natomiast w czasie wielkanocnym wiele rzeczowników otrzymuje przedrostek påske-, który odnosi się właśnie do Wielkanocy. Jeden z popularnych przykładów to Påskefjellet – nie jest to żadna góra wielkanocna (norweskie et fjell oznacza górę), lecz po prostu piesze wycieczki górskie podczas przerwy świątecznej. Bardzo często wiąże się to z wyjazdem do domku letniskowego (hytte) – własnego lub wynajętego. Takie domki najczęściej znajdują się w górach, nad morzem lub w lesie i są przeznaczone do krótkotrwałego zakwaterowania, dlatego nie posiadają nowoczesnych udogodnień lub mają ich niewiele.

Obowiązkowym elementem takiej wycieczki jest kultowy wafelek Kvikk Lunsj – w okresie wielkanocnym Norwegowie zjadają łącznie 20 milionów sztuk. Wielkanoc w Norwegii to także hiszpańskie pomarańcze, marcepan Nidar i napój gazowany Solo. Przerwa świąteczna jest też często ostatnią okazją, by wyruszyć na narty, jeśli w danej lokalizacji nadal znajduje się śnieg.

Tyle o tradycji, a jak to wygląda w praktyce? Marit Figenschou w artykule dla NRK zwraca uwagę, że tylko niecałe 20% norweskich gospodarstw domowych ma domek letniskowy, a zaledwie co piąty Norweg wybiera się na Wielkanoc w góry – pozostali spędzają święta w kraju lub za granicą. Autorka zauważa też, że Norwegowie robią się coraz bardziej wygodni i chętniej wybierają pokoje gościnne z kablówką, ogrzewaniem i kanalizacją (zamiast tradycyjnych hytter).

Oczywiście nie wszyscy Norwegowie mają ochotę spędzać Wielkanoc w domku, w górach czy na nartach. Wielu decyduje się na wyjazd na południe Europy, na przykład do Grecji lub Hiszpanii. W Wielki Czwartek popularnym kierunkiem jest też Szwecja, gdzie czwartek przed świętami nie jest dniem wolnym od pracy. Norwegowie chętnie odwiedzają wtedy szwedzkie sklepy, by na przykład zaopatrzyć się w produkty potrzebne do przygotowania świątecznego śniadania.

Påskekrim – nie ma Wielkanocy bez zbrodni

Jedną z popularnych tradycji jest Påskekrim, czyli wielkanocne czytanie, słuchanie i oglądanie kryminałów. To typowo norweskie zjawisko, a kryminały w Norwegii są ściśle powiązane z Wielkanocą. Kanały telewizyjne, radiowe i serwisy streamingowe emitują w tym czasie wiele seriali kryminalnych, czasopisma i portale internetowe polecają książki i podcasty, a w komiksach i na kartonach po mleku pojawiają się zagadki kryminalne.

Tradycja kryminałów wielkanocnych sięga 1923 roku, kiedy to ukazała się powieść Bergenstoget plyndret inat! („Zeszłej nocy splądrowano pociąg w Bergen”) autorstwa Jonathana Jerva (pseudonim Nordahla Griega i Nilsa Lie). Akcja książki rozgrywa się w Niedzielę Wielkanocną, która przypada 1 kwietnia (Prima Aprilis), a rzecz dzieje się podczas Påskefjellet niedaleko Haugastøl. Wydawca promował książkę za pomocą reklamy, która sprawiała wrażenie, jakby pociąg rzeczywiście został splądrowany. Tradycja czytania kryminałów w domku letniskowym przyczyniła się do tego, że w Norwegii najwięcej kryminałów pojawia się na półkach na początku roku, a ich promocja odbywa się właśnie przed Wielkanocą.

Kryminały są promowane również w radiu i telewizji – w latach 60. XX wieku publiczny nadawca NRK emitował programy kryminalne w każdy piątek, a w 1976 roku po raz pierwszy nadano kryminały w Wielki Czwartek i Wielki Piątek. Od tego czasu jest to wielkanocna tradycja, bez której trudno wyobrazić sobie święta w Norwegii. Wielkanocne seriale kryminalne NRK to przede wszystkim filmowe adaptacje powieści.

Symbole i tradycje wielkanocne w Norwegii

Norweskie słowo påske pochodzi od hebrajskiego pesach, oznaczającego „przejście” lub „ominięcie”. Według opowieści biblijnej anioł śmierci ominął domy, których drzwi zostały naznaczone krwią baranka. Chrześcijańska Wielkanoc jest natomiast świętem obchodzonym na pamiątkę cierpienia, śmierci i zmartwychwstania Jezusa – według Ewangelii miało to miejsce właśnie podczas żydowskiej Paschy. Święto przypada w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca, a czterdzieści dni przed Wielkanocą rozpoczyna się Wielki Post.

Kościół Norwegii jest kościołem protestanckim, lecz protestancka Wielkanoc nie różni się od katolickiej. Zbliżone są również tradycyjne wielkanocne, choć występują pewne różnice:

• W okresie wielkanocnym w Norwegii szczególnie popularne są żonkile i inne żółte kwiaty, a także dekoracje w tym kolorze i obowiązkowe żółte kurczaki. Żółty jest ważnym kolorem Wielkanocy, ponieważ reprezentuje światło, ciepło, radość i nadchodzącą wiosnę, a także nadzieję i nowe życie.
• Norwegowie również ozdabiają palmy baziami (gåsunger).
• Do symboli wielkanocnych w Norwegii zaliczamy jajka i pisanki (Påskeegg). Podczas śniadania wielkanocnego spożywa się najczęściej jajka na twardo.
• Dzieci szukają pisanek wypełnionych słodyczami, które są chowane przez dorosłych, na przykład w ogrodzie. Często mówi się, że to zając wielkanocny (Påskeharen) złożył jajka. W tradycji chrześcijańskiej jajko symbolizuje zmartwychwstanie i nowe życie.
• Typową wielkanocną potrawą w Norwegii jest jagnięcina (lammekjøtt), która stanowi nawiązanie do baranka.
• Jedną z popularnych tradycji jest Påskeskirenn, czyli wielkanocny wyścig na nartach. Takie wyścigi są najczęściej organizowane z sąsiadami z pobliskich domków.
• Tradycyjną rodzinną rozrywką jest Påskenøtter lub Påskequiz, czyli quiz wielkanocny.
• Ważnym symbolem jest także chleb (Påskebrød), który symbolizuje wspólnotę i ostatnią wieczerzę.
• Mniej popularnym symbolem, który jest kompletnie obcy Polakom, są Påskehekser, czyli wielkanocne… czarownice. Ten nieco zapomniany symbol  w przeszłości stanowił nawiązanie do walki dobra ze złem. Czarownice miały być najbardziej aktywne w wieczór przed Wielkim Czwartkiem. Należało więc postawić miotłę przed drzwiami z nadzieją, że czarownice zabiorą przedmiot zamiast zwierząt hodowlanych.

Wielkanoc w Norwegii – gdzie pojechać?

Planujesz wyjazd do Norwegii na Wielkanoc? Jeśli chcesz spędzić święta po norwesku, możesz wynająć jeden z wielu oferowanych domków w górach, nad morzem lub w lesie. Rezerwacje na przyszły rok już ruszyły, a nie warto zwlekać do ostatniej chwili – takie wyjazdy są bowiem bardzo popularne wśród Norwegów. Ciekawe lokalizacje znajdziesz m.in. w Hardangervidda, Rondane, Ryfylkeheiane, Jotunheimen, Breheimen, Skarvheimen, Langsua czy Femundsmarka.

W okresie wielkanocnym w Norwegii odbywają się też liczne koncerty, festiwale i inne wydarzenia. Fani metalu powinni koniecznie odwiedzić Oslo w weekend wielkanocny, kiedy odbywa się największy festiwal metalowy w Norwegii – Inferno Metal Festival. Możesz też spróbować ekstremalnej wersji morsowania, czyli kąpieli w lodzie, która w ostatnim czasie stała się popularna wśród Norwegów. Wydarzenia wielkanocne oferują również muzea i skanseny, m.in. skansen Maihaugen w Lillehammer czy Muzeum Narodowe w Oslo.

God Påske!