Obrona skandynawska - na czym polega, kiedy ją stosować?

Któż z nas nie grał w życiu w szachy? Zapewne takich osób jest niewiele. Ta strategiczna gra planszowa jest nieśmiertelna. Grali w nią najwięksi wodzowie i taktycy wojenni, grają w nią arcymistrzowie szachowi, komputery, a także prości ludzie. Szachy to wyjątkowa gra planszowa, a jej popularność w ostatnich latach znacząco wzrosła za sprawą superprodukcji Netflixa, jaką okrzyknięty został “Gambit królowej”. Ten artykuł poświęcimy wątkowi skandynawskiemu w szachach. Mamy tu na myśli słynne otwarcie szachowe, jakim jest obrona skandynawska.

Szachy - krótka geneza gry

Na prologu naszych rozważań warto pochylić się nad historią szachów.  I tutaj mamy pewną ciekawostkę, ponieważ wiele starych źródeł pisanych wskazuje, że szachy to gra, która pojawiła się po raz pierwszy w Persji. Tak, to prawda. Te źródła mówią o dworze szacha Chosrowa I Anoszirwy zwanego Chosroes I, władcy perskiego z dynastii Sasanidzkiej. Ta gra planszowa została wymyślona na potrzeby króla, który dbał o sprawność intelektualną swoich dowódców. Chosroes I był znanym i światłym królem, ponieważ wprowadził nowoczesny system podatkowy, doskonale zarządzał armią, a przy okazji toczył zwycięskie bitwy z chrześcijanami. Jeżeli źródła się nie mylą, początek gry w szachy możemy więc określić na VI wiek naszej ery. Inne źródła, o czym warto wspomnieć, mówią także o tym, że szachy na perski dwór trafiły z Indii, gdzie wcześniej określane były mianem czaturangi.

W Europie szachy po raz pierwszy pojawiły się we Włoszech, a ściślej na Sycylii. Gra szybko zyskała na popularności, trafiając na dwory książąt we Francji, Hiszpanii i Anglii. Władcy Turków Osmańskich organizowali przed wyprawami na podbój Europy wielomiesięczne turnieje, wyłaniając zwycięzców, którym następnie powierzano dowództwo nad armią. Ta popularna gra planszowa doskonale rozbudowywała intelekt gracza, jego zdolności taktyczne. Taka taktyka przynosiła potem wspaniałe efekty na polach bitew. Pierwsze wzmianki o szachach na Półwyspie Skandynawskim pojawiły się za czasów Wikingów i dotyczyły XI wieku.

Otwarcia szachowe, debiuty w szachach i ich rodzaje

Czym jest słynna obrona skandynawska? Aby lepiej przybliżyć to pojęcie, najpierw powinniśmy wytłumaczyć nieco inne zagadnienia, a mianowicie tzw. “otwarcia”. Dla fanów serialu “Gambit królowej”, to zapewne oczywistość, ale dla osób rekreacyjnie grających w szachy otwarcie to zapewne tylko zwykłe rozpoczęcie gry, a nie do końca jest to takie oczywiste, jak się wydaje.

Otwarcie szachowe to rozpoczęcie gry, jej początkowa faza, w której szachista obiera określoną strategię działań, taktykę mającą na celu pokonanie lub zaskoczenie przeciwnika. Alternatywnym nazewnictwem dla otwarcia jest debiut szachowy - taka nazwa stosowania jest bardzo często i w praktyce oznacza dokładnie to samo co otwarcie. Po etapie otwarcia / debiutu szachowego następuje przejście do kolejnej fazy - gry środkowej. Ciekawostkę może stanowić fakt, że jest prowadzone coś takiego jak… Encyklopedia otwarć szachowych, których jest obecnie ponad 1300! To jasno pokazuje jak skomplikowaną grą są szachy.

Debiuty szachowe zazwyczaj dzieli się na trzy rodzaje: otwarte, półotwarte i białe. Nomenklatura otwarć szachowych często pochodzi od danego kraju lub od nazwy zawodnika, ponieważ została wymyślona lub stworzona przez szachistę z danego kraju np. obrona skandynawska, partia hiszpańska, obrona sycylijska czy debiut Nimzowitscha.  

Debiuty dzielą się jeszcze na warianty, których nazwa prowadzi do gry środkowej i pochodzi od słynnego szachisty, który dany wariant wprowadzał.

Obrona skandynawska - debiut półotwarty z XV wieku

Obrona skandynawska jest jednym z najpopularniejszych na świecie debiutów szachowych. Klasyfikowana jest jako debiut półotwarty, który ma nawet swój własny kod ECO B01. Według Wikipedii, która powołuje się na wiele przypisów, obronę skandynawską po raz pierwszy zastosowano w 1475 roku w Wenecji.  Jej nazewnictwo to jednak zasługa dwóch znakomitych szwedzkich szachistów: Ludwiga i Gustava Collijn. Strategia ta zyskała na popularności w XIX i XX wieku, kiedy to była powszechnie stosowana przez najlepszych szachistów na świecie.

Założenia i charakterystyczne cechy obrony skandynawskiej

Szachy są na tyle skomplikowaną grą, że nie da się precyzyjnie określić definicji obrony skandynawskiej, ponieważ ta dzieli się na tzw. warianty. Każdy szachista inaczej rozwijał debiut, jakim jest obrona skandynawska, udoskonalał go, wykorzystując własne rozwiązania, który były mniej lub bardziej skuteczne.

Zaletą obrony skandynawskiej jest stosunkowo niewielka liczba wariantów do nauczenia, przez co z tej strategii bardzo chętnie korzystają średnio zaawansowani szachiści. Obecnie obrona skandynawska jest rzadziej spotykanym debiutem szachowym w wielkich turniejach rangi mistrzowskiej. Dość wspomnieć, że na mistrzostwach świata po raz ostatni została użyta w 1995 roku podczas finału Viswanathana Ananda z Garrim Kasparowem. Niestety Hindus, który zastosował tę strategię przegrał, pomimo dobrej sytuacji wyjściowej. O jego porażce zadecydowała jednak tzw. gra środkowa.

Obrona skandynawska zaliczana jest do bezpiecznych i szybkich debiutów, które stosowane są najczęściej w grze charakteryzującej się wysokim tempem. Strategia ta powstaje po ruchach E4/E5 i jest korzystniejsza dla gracza “białego”, ponieważ wymusza obronę czarnego hetmana, powodując jego odejście na pola HA5, HD8, HD6.  Później zaczynają się już skomplikowane warianty obrony skandynawskiej, które trudno opisać je słowami. Warto natomiast je wymienić, aby pokazać, w jakim kierunku może rozwinąć się dana partia.

Warianty klasyczne obrony skandynawskiej:

• wariant Miesesa;
• wariant Laskera;
• wariant Anderssena zwany kontr-gambitem Anderrsena;
• wariant Kotrca-Miesesa zwany gambitem Kotrca-Miesesa;
• wariant Gubnickiego-Pytla.

Warianty nowoczesne obrony skandynawskiej:

• gambit islandzki;
• gambit skandynawski;
• gambit Marshalla;
• wariant Richtera;
• wariant Nimzowitscha;
• wariant portugalski;
• wariant Burna.

Monografia obrony skandynawskiej Jacquesa Miesesa

Otwarcia, rodzaje otwarć, warianty, rodzaje wariantów. Jak widać szachy są naprawdę skomplikowaną grą. W przypadku obrony skandynawskiej warto wspomnieć, że w 1918 roku powstała jej monografia. Czym jest monografia? Co to za pojęcie? Otóż definicja monografii sprowadza się do omówienia określonego zagadnienia w sposób wyczerpujący, praktycznie doskonały. W szachach monografie to częste praktyki i tworzą je zazwyczaj słynni gracze lub uznane postacie w świecie tego sportu.

Jednym z nich był bez wątpienia Jacques Mieses. Niemiecki szachista urodzony w Lipsku w XIX wieku był znaną postacią w światku szachowym. Wydawał książki, organizował turnieje, a przy okazji był znakomitym graczem, choć nie miał wielu spektakularnych sukcesów na swoim koncie. Jedną z największych zasług Miesesa było jednak stworzenie wspaniałej monografii obrony skandynawskiej w 1918 roku, która w sposób niemalże doskonały opisuje ten rodzaj debiutu szachowego. Bez wątpienia warto pochylić się nad tą pozycją, co zresztą polecamy młodym i średniozaawansowanym graczom.

Arcymistrzowie szachowi ze Skandynawii

Historia szachów to także wielkie postacie, legendarni arcymistrzowie, ludzie, o których nigdy nie zapomnimy. Wielu wspaniałych szachistów wywodzi się właśnie ze Skandynawii, a jeden z nich jest obecnym liderem światowego rankingu FIDE. Mamy tutaj na myśli Magnusa Carlsena z Norwegii.

Sven Magnus Carlsen urodził się w 1990 roku w Tønsbergu i od 2004 roku uważany jest za arcymistrza szachowego. Warto podkreślić, że tytuł ten osiągnął w wieku 14 lat. Magnus jest Mistrzem Świata w Szachach od 2013 roku i już czterokrotnie obronił ten tytuł. Wygrał w Ćennaj, Soczi, Nowym Jorku i Londynie, pokonując kolejno największe nazwiska ze światowej listy w osobach Ananda, Kariakina czy Caruanę. Carlsen jest drugim najmłodszym arcymistrzem w historii tego sportu po Siergieju Kariakinie.

Tytuł arcymistrzów szachowych dzierży wielu wspaniałych szwedzkich graczy. Zaliczyć możemy do nich min. takie nazwiska jak: Ralfa Akessona, Ulfa Anderssona, Erika Blomqvista, Nilsa Grandeliusa, Larsa Karlssons, Hansa Tikkanena czy Erika Lundina, który posiada nawet wyjątkowy tytuł honorowy. Nowa generacja szwedzkich szachistów urodzonych po 1980 roku, uważana jest obecnie za złote pokolenie.