-
Odyn i wikingowie
Wierzenia dawnych Skandynawów do dziś fascynują tysiące osób na całym świecie. Świadczy o tym choćby popularność bogów nordyckich, którzy stają się bohaterami komiksów, filmów i książek. W epoce Wikingów wierzono w wielu bogów, a żeby pozostać w dobrych stosunkach z siłami nadprzyrodzonymi, składano im ofiary, noszono amulety i rzucano zaklęcia. Świat skandynawskich wierzeń to jednak nie tylko bogowie, lecz również plejada magicznych stworzeń, takich jak trolle, olbrzymy, krasnoludy czy elfy, które też zajmują zaszczytne miejsce w popkulturze. Przyjrzyjmy się podstawowym zagadnieniom mitologii nordyckiej, próbując przybliżyć wiarę Wikingów.
Skąd się wzięły mity nordyckie?
Najstarszym źródłem mitów nordyckich jest Edda starsza, nazywana również Eddą poetycką. Ten zabytek piśmiennictwa islandzkiego pochodzi z IX wieku i składa się z 29 utworów mitologicznych oraz pieśni heroicznych poświęconych bogom, bohaterom i wojownikom. Autorzy dzieła pozostają nieznani, dlatego uważa się, że Edda starsza składa się z zasłyszanych opowieści. Drugim ważnym dziełem jest Edda młodsza, znana też jako Edda prozaiczna, której autorem jest Snorri Sturluson. Tekst powstał w latach 1215-1223 i składa się z trzech części: wskazówek dotyczących nazw bogów, stworzeń i rzeczy martwych, przeglądu mitologii nordyckiej oraz poematu na cześć norweskiego króla Haakona IV Starego.
-> Jeśli jesteś fanem Wikingów zainteresuje Cię: Trondheim – dawna stolica wikingów <-
Jak powstał świat?
W mitologii nordyckiej przed początkiem nie było ani ziemi, ani niebios. Na północy leżał Niflheim, mroźny i mroczny świat mgieł, w którym jedenaście trujących rzek wypływało z wiru o nazwie Hvergelmir. Z kolei na południu znajdował się Muspell, płonący świat ognia, który wypełniała płynna lawa. Na skraju tej krainy stał Surtr, ognisty olbrzym istniejący jeszcze przed bogami, który opuści Muspell dopiero wtedy, gdy nastanie Ragnarök.
Pomiędzy krainą mgły i krainą ognia znajdowała się bezdenna otchłań Ginnungagap. To właśnie tam lód stykający się z ogniem dał początek pierwszej istocie – Ymirowi, przodkowi olbrzymów. Wraz z nim powstała krowa Audhumla, która żywiła Ymira i ukształtowała praojca bogów, Buriego. Jego synem był Bor, ojciec Odyna, Wilego i We. To właśnie ta trójka rodzeństwa stworzyła świat, zabijając Ymira. Z ciała olbrzyma powstała ziemia, z zębów kamienie, z krwi i potu morze, z czaszki niebo, a z mózgu chmury.
Następnie Odyn, nazywany też Wszechojcem, stworzył pierwszych ludzi: byli to Ask i Embla, którzy powstali z pnia jesionu i wiązu. W mitologii nordyckiej istnieje dziewięć światów, pomiędzy którymi rośnie Yggdrasil, drzewo życia.
- Asgard – dom Asów i Odyna
- Alfheim – świat elfów jasnych
- Nidavellir (Svartalfheim) – kraina karłów, zwanych też mrocznymi elfami i krasnoludami
- Midgard – świat ludzi
- Jotunheim – siedziba lodowych olbrzymów
- Vanaheim – siedziba Wanów
- Niflheim – mroczny świat mgieł
- Muspell – świat ognia i siedziba Surtra
- Helheim – świat zmarłych, którym rządzi Hel, córka Lokiego i Angrbody
-
Odyn i jego kruki
-
młot Thora
-
Wiking
Bogowie nordyccy
W mitologii skandynawskiej znajdziemy wiele bogiń i bogów, a od imion niektórych z nich powstały dni tygodnia, których nazwy obowiązują w językach germańskich. Wystarczy przyjrzeć się norweskiemu kalendarzowi, by wśród dni tygodnia odnaleźć takich bogów jak Tyr (tirsdag, wtorek), Odyn (onsdag, środa), Thor (torsdag, czwartek) czy Frigg (fredag, piątek). Jednymi z najważniejszych i najciekawszych bogów znanych z mitologii nordyckiej są Odyn, Thor i Loki.
● Odyn – najwyższy z bogów, nazywany też Wszechojcem, Grimnirem, Trzecim, ślepym bogiem czy bogiem szubienic. Ten ostatni przydomek wiąże się z mitem opowiadającym o tym, jak Odyn na dziewięć nocy powiesił się na drzewie świata Yggdrasil. Wskutek tego poświęcenia Odynowi ukazały się runy, a bóg zyskał magiczną moc. Aby otrzymać mądrość, bóg poświęcił też w ofierze własne oko, umieszczając je w studni Mimira.
● Thor – rudobrody bóg gromu, syn Odyna i najsilniejszy spośród wszystkich bogów. Swoją moc zawdzięcza pasowi siły (Megingjord) oraz młotowi (Mjollnir). Thor pojawia się w wielu mitach jako obrońca Asgardu i Midgardu. Bóg gromu doczekał się nawet własnego filmu wyprodukowanego przez Marvela.
● Loki – jedna z najciekawszych postaci, bez której mitologia nordycka wyglądałaby zupełnie inaczej. Loki to olbrzym, a zarazem brat krwi Odyna i przyjaciel Thora, mieszkający wraz z Asami w Asgardzie. Słynie z przebiegłości i podstępów, którymi wielokrotnie sprowadza kłopoty na siebie i innych bogów. Asowie zawdzięczają mu jednak wiele cennych skarbów, takich jak młot Mjollnir, bransoleta Draupnir czy włócznia Gungnir. Loki potrafi zmieniać swą postać i płeć, a także przemieniać się w zwierzęta. Jest mężem Sigyn oraz ojcem Narfiego i Walego. Z jego związku z olbrzymką Angrbodą narodziły się również potwory: wąż Jormungandr, wilk Fenrir i bogini umarłych Hel.
Ragnarök – kiedy nadejdzie koniec świata?
Choć w popkulturze Loki (grany choćby przez Toma Hiddlestona) jest przedstawiany jako postać podstępna, lecz sympatyczna, to właśnie on odpowiedzialny jest za rozpętanie Ragnaröku. Określenie to tłumaczy się jako przeznaczenie bogów i odnosi do ostatecznej walki między bogami a olbrzymami. Na czele tych drugich stanie Loki, który wcześniej sympatyzował z Asami. Zmiana stanowiska wynika z okrutnej kary nałożonej na Lokiego, który przyczynił się do śmierci syna Odyna, Baldura, oraz uniemożliwił jego powrót z zaświatów. Za karę bogowie zamienili jego syna Walego w wilka, a pod tą postacią Wale zabił swojego brata Narfiego. Następnie związali Lokiego wnętrznościami syna, przykuwając go do skały, tuż nad jadowitym wężem. Tam Loki będzie znajdował się aż do Ragnaröku, wraz ze swoją żoną Sigyn, która trzyma nad jego głową misę, chroniąc męża przed wężowym jadem.
Zanim nadejdzie kres czasów, przyjdzie niekończąca się zima, a wraz z nią klęski żywiołowe. Gdy nastaną czasy wielkich trzęsień ziemi, pękną wszystkie kajdany, także te, którymi związano Fenrira i Lokiego. Loki przybędzie na pokładzie Naglfaru, największego na świecie statku, zbudowanego z paznokci umarłych. Na polu bitwy zwanym Wigrid rozpocznie się ostateczna walka, w której zginą najwięksi bogowie, w tym Thor i Odyn. Śmierć poniesie także Loki wraz ze swoimi potwornymi dziećmi: wężem Midgardu i Fenrirem. Cały świat spłonie w płomieniach Surtra, by następnie się odrodzić. Asgard zostanie zastąpiony przez Idawall, a synowie Odyna i Thora zapoczątkują nowy ród bogów.
Asatru, czyli mitologia nordycka dziś
Neopogański nurt religijny oparty na wierzeniach zawartych w mitologii nordyckiej znany jest jako Asatru. Jego nazwa pochodzi z islandzkiego (Ásatrú) i oznacza „wierność Asom” lub „wiarę w Asów”. Nurt ten bywa niekiedy nazywany również odynizmem, a jego wyznawców można znaleźć nie tylko wśród Skandynawów, lecz także pośród mieszkańców USA, Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Wielkiej Brytanii, Niemiec czy Polski (np. nieformalna grupa Asatru Polska).
Ta politeistyczna religia rekonstrukcjonistyczna czerpie z przedchrześcijańskich wierzeń germańskich ludów zamieszkujących Europę Północną. Według portalu Asatru Polska, bogowie są „bytami indywidualnymi i realnymi, a nie istniejącą tylko w wyobrażeniach wyznawców metafizyczną nieokreślonością”. Oznacza to, że Asatryjczycy często personifikują bogów (np. postrzegając Thora jako potężnego rudobrodego mężczyznę z młotem w dłoni), gdyż w ten sposób mogą łatwiej go zrozumieć i się z nim utożsamić. Niektórzy wyznawcy Asatru patrzą na panteon bogów nordyckich w nieco bardziej symboliczny sposób, dostrzegając w nich „manifestację zjawisk natury”.
Dla wyznawców Asatru niezwykle istotna jest natura, która rządzi porządkiem świata. Asatryjczycy żyją więc zgodnie z jej prawami, a wszelkie klęski żywiołowe są przez nich postrzegane jako kara za złe uczynki. Do społeczności mogą dołączyć nie tylko osoby mające nordyckie korzenie. Kultura asatryjska jest bowiem związana „z pewnym określonym widzeniem świata, etyką życia i kultem określonych bogów”. Wyznawcą Starej Wiary może więc zostać każdy, kto jest gotów przyjąć zasady wyznawane przez Asatryjczyków.
-> O Wikingach przeczytasz też tu: Wikingowie - co charakteryzowało wojowników nordyckich? <-