Folketinget – o duńskim parlamencie

Duński parlament sprawuje wspólnie z królem władzę ustawodawczą. Jest to jednoizbowy organ ustawodawczy Królestwa Danii, którego władza obejmuje Danię właściwą oraz terytoria zależne, czyli Wyspy Owcze i Grenlandię. Jak działa Folketinget, jak często odbywają się wybory i jaką rolę w życiu politycznym Danii odgrywa król Fryderyk X?

Duński parlament w pigułce

• Folketinget liczy 179 członków (w tym po dwóch z Grenlandii i Wysp Owczych).
• Od 1953 roku jest to parlament jednoizbowy (w latach 1849–1953 Folketinget był jedną z dwóch izb duńskiego parlamentu, drugą był Landstinget).
• Wybory do parlamentu organizowane są co najmniej co 4 lata, lecz premier może rozpisać kolejne wybory przed upływem 4 lat.
• Siedzibą duńskiego parlamentu jest Christiansborg w Kopenhadze.
• W Danii obowiązuje trójpodział władzy.
• Posłowie do Folketinget są wybierani w wyborach powszechnych.
• Od 2019 roku stanowisko premiera zajmuje Mette Frederiksen.

Skąd się wzięła nazwa Folketinget?

Nazwa duńskiego parlamentu składa się z dwóch słów: folke i ting. Podczas gdy folke możemy tłumaczyć jako „ludzie”, ting jest nawiązaniem do zgromadzeń wolnych mężczyzn u plemion germańskich i nazwy miejsca, gdzie odbywały się takie zgromadzenia. Ting były pierwszymi parlamentami w krajach germańskich, które pełniły funkcje legislacyjne, towarzyskie i handlowe – odpowiadały m.in. za  podejmowanie decyzji politycznych i rozstrzyganie sporów.

Współcześnie słowo ting oznacza nie tyle „zbiór, zgromadzenie”, co po prostu „przedmiot, rzecz”. Nazwa duńskiego parlamentu nawiązuje jednak do oryginalnego znaczenia tego słowa, dlatego Folketinget możemy tłumaczyć jako „Zgromadzenie Ludowe”. Oficjalna nazwa parlamentu duńskiego to „Folketinget”, choć w zapisie anglojęzycznym można się spotkać również z określeniem „Folketing” – jest to po prostu forma nieokreślona rzeczownika, dlatego dopuszczalne są obie formy.

Jakie są główne zadania duńskiego parlamentu?

Parlament i rząd sprawują władzę ustawodawczą w kraju. Zarówno rząd, jak i parlamentarzyści mogą proponować nowe ustawy, ale tylko parlament może uchwalać projekty ustaw. Każdego roku duński parlament czyta około 200 ustaw. Jego zadaniem jest również monitorowanie, czy rząd wdraża ustawy parlamentu zgodnie z zamierzeniami i czy nie doszło do nadużycia władzy.

Do głównych zadań parlamentu duńskiego należy:

• rozpatrywanie propozycji legislacyjnych,
• uchwalanie ustaw krajowych,
• kontrolowanie sposobu wykorzystania władzy przez rząd,
• rozpatrywanie i uchwalanie rocznego budżetu państwa.

Jak powstaje duński rząd?

Rząd rządzi krajem za pośrednictwem swoich ministerstw i zgodnie z ustawami uchwalonymi przez parlament. Przynajmniej raz na 4 lata muszą się odbyć wybory powszechne w Danii. Po przeprowadzeniu wyborów i rozdzieleniu mandatów zostaje utworzony nowy parlament. Następnym krokiem jest ustalenie, kto zostanie premierem, a na koniec następuje utworzenie rządu. Osobę, która będzie odpowiedzialna za utworzenie rządu i objęcie stanowiska premiera, wyznacza monarcha. Po mianowaniu premiera i ministrów król oficjalnie ogłasza rząd.

Premier pełni najważniejszą funkcję w kraju, tuż po królu. W ramach pełnionego stanowiska premier:

• wybiera ministrów,
• stoi na czele rządu,
• jest przewodniczącym Komitetu Koordynacyjnego, który koordynuje ważniejsze inicjatywy polityczne rządu i proponowane przepisy,
• często jest głównym negocjatorem w stosunkach międzynarodowych, np. na szczytach UE i NATO,
• może rozpisać kolejne wybory przed upływem kadencji parlamentu.

Folketinget a król – kto sprawuje władzę w Danii?

Dania jest monarchią konstytucyjną, co oznacza, że król sprawuje władzę, która jest ograniczona przepisami konstytucji. Władza monarchy jest ograniczona w znacznym stopniu – nie ma on niezależnej władzy i nie może samodzielnie podejmować działań politycznych.

W Danii obowiązuje trójpodział władzy:

• władza ustawodawcza – król i parlament,
• władza wykonawcza – król,
• władza sądownicza – sądy.

Choć Konstytucja Danii oddaje władzę ustawodawczą w ręce króla i parlamentu, w praktyce należy ona do rządu i parlamentu. Obecnie rola duńskiego monarchy ogranicza się do podpisywania ustaw uchwalonych przez parlament – podpisane przez króla ustawy są jednak ważne tylko wtedy, gdy zostaną opatrzone kontrasygnatą premiera. Do najważniejszych zadań monarchy należy reprezentowanie Danii na zewnątrz i bycie centralną figurą wewnątrz kraju.

Jako głowa państwa król uczestniczy w tworzeniu rządu. Za radą przedstawicieli partii politycznych monarcha wzywa lidera partii, która ma najwięcej mandatów w Folketingu, do poszukiwania rządu i powołuje go po jego utworzeniu. Ponadto premier i Minister Spraw Zagranicznych regularnie spotykają się z królem, aby poinformować go o najnowszych wydarzeniach politycznych.

Wybory parlamentarne w Danii

W drodze wyborów powszechnych rozdziela się 179 mandatów. Podobnie jak w Polsce, wyborcy głosują na kandydatów, którzy najlepiej reprezentują ich poglądy. W parlamencie duńskim zasiadają również przedstawiciele terytoriów zależnych Danii, czyli Grenlandii i Wysp Owczych, którzy mają po 2 mandaty. Pozostałe 175 mandatów przypada przedstawicielom Danii właściwej.

Po zliczeniu głosów mandaty w parlamencie rozdzielane są metodą proporcjonalną, np. jeśli partia otrzyma 10% głosów w kraju, musi także otrzymać 10% mandatów w parlamencie. Dzięki tej metodzie reprezentowane są wszystkie części kraju, a nie tylko większe miasta. Wybory powszechne muszą się odbywać co najmniej co 4 lata – premier może jednak w każdej chwili rozpisać kolejne wybory.

Partie polityczne w Folketinget

Ostatnie wybory parlamentarne, czyli Folketingsvalget, odbyły się w 2022 roku – 31 października na Wyspach Owczych oraz 1 listopada na Grenlandii i w Danii. Były to przedterminowe wybory, na których rozpisanie zdecydowała się ówczesna i obecna (2024) premier Mette Frederiksen. Przyczyną była groźba złożenia wotum nieufności wobec premier przez mniejszościową partię socjaldemokratyczną. Za powód cofnięcia poparcia dla rządu Frederiksen podano tzw. aferę norkową – raport komisji badającej aferę wykazał, że premier popełniła błąd, wydając bezpodstawną decyzję o uśmierceniu 15 milionów norek na fermach w związku z pandemią koronawirusa. Mimo że premier przeprosiła, nie poniosła konsekwencji politycznych i ponownie zajęła najważniejsze stanowisko w kraju.

Partie polityczne w duńskim parlamencie po wyborach w 2022 roku:

• Socjaldemokracja (Socialdemokratiet) – najsilniejsza partia w Folketinget, która w poprzednich wyborach uzyskała aż 50 mandatów. Jej liderką jest premier Mette Frederiksen.
• Lewica (Venstre) – partia o profilu liberalnym, mająca 22 mandaty w parlamencie. Jej liderem jest Troels Lund Poulsen.
• Umiarkowani (Moderaterne) – partia o profilu centrowym z 14 mandatami i Larsem Løkke Rasmussenem na czele. Wspólnie z Socjaldemokracją i Lewicą tworzy duński rząd.
• Farerska Partia Unii (Sambandsflokkurin) – liberalna partia z Wysp Owczych, której liderem jest Kaj Leo Johannesen.
• Farerska Partia Socjaldemokratyczna (Javnaðarflokkurin) – przedstawiciel tej partii otrzymał drugi mandat z Wysp Owczych. Przewodzi jej Aksel V. Johannesen.
• Siumut (Siumut) – grenlandzka socjaldemokratyczna i separatystyczna partia polityczna z Kimem Kielsenem na czele.
• Wspólnota Ludzka (Inuit Ataqatigiit) – grenlandzka socjalistyczna i separatystyczna partia, której przewodniczy Sara Olsvig.
• Socjalistyczna Partia Ludowa (Socialistisk Folkeparti) – zielono-socjalistyczna partia należąca do Sojuszu Nordyckiej Zielonej Lewicy. Jej liderką jest Pia Olsen Dyhr.
• Duńscy Demokraci (Danmarksdemokraterne) – prawicowa partia, której przewodniczy Inger Støjberg.
• Sojusz Liberalny (Liberal Alliance) – liberalna partia działająca w opozycji do rządu. Jej lider to Alex Vanopslagh.
• Konserwatywna Partia Ludowa (Det Konservative Folkeparti) – partia  o profilu konserwatywnym i centroprawicowym, należąca Europejskiej Partii Ludowej. Przewodniczy jej Mona Juul.
• Czerwono Zieloni(Enhedslisten – De Rød-Grønne) – socjalistyczna koalicja kilku duńskich lewicowych partii politycznych, działająca pod przewodnictwem zbiorowym.
• Duńska Partia Ludowa (Dansk Folkeparti) – nacjonalistyczna partia o poglądach antyimigracyjnych i antyunijnych, której przewodniczy Morten Messerschmidt.
• Alternatywa (Alternativet) – partia o profilu ekologicznym z liderką Franciską Rosenkilde na czele.
• Radykalna Lewica (Radikale Venstre) – partia o profilu socjalliberalnym, należąca do Partii Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy. Na jej czele stoi Martin Lidegaard.

Budynek parlamentu w Kopenhadze

Christiansborg, czyli siedziba Folketinget to jedna z największych atrakcji Kopenhagi, zlokalizowana na wyspie Slotsholmen. Jest to dawny zamek królewski, który do 1794 roku był siedzibą duńskich monarchów. Oprócz parlamentu w Christiansborgu znajdują się również biura rządu i muzea.

Pierwsza budowla w tym miejscu powstała w 1167 roku – zamek zbudowany przez biskupa Roskilde, Absalona, był otoczony wysokim murem i składał się z kilku obiektów, w tym z kościoła zamkowego. Twierdzę rozebrano 200 lat później i na jej miejscu postawiono nowy zamek, który w 1416 roku stał się własnością monarchii duńskiej. Wraz z przeniesieniem królewskiej rezydencji Kopenhagę mianowano miastem stołecznym Królestwa Danii.

Nazwa budynku pochodzi od imienia króla Chrystiana VI, który w 1731 roku nakazał rozebrać stary zamek i postawić tzw. pierwszy Christiansborg. Niestety jeszcze przed ukończeniem wnętrz zamek spłonął, a duńska rodzina królewska przeniosła się do Pałacu Amalienborg. Drugi Christiansborg wzniesiono w latach 1803–1828, by ponownie uczynić go rezydencją królewską – jednak oprócz Fryderyka VII wszyscy monarchowie woleli rezydować w Pałacu Amalienborg. 5 czerwca 1849 roku król Fryderyk VII podpisał konstytucję wprowadzającą w Danii ustrój monarchii parlamentarnej, tym samym rezygnując z królewskiej władzy absolutnej. W tym samym roku Christiansborg został siedzibą duńskiego parlamentu. Niestety 35 lat później zamek ponownie spłonął, lecz odbudowano go w latach 1907–1928. Obecny budynek to tzw. trzeci Christiansborg, w którym zaprojektowano m.in. apartamenty królewskie i salę tronową.

Zespół zamkowy to nie tylko zamek, lecz również wiele innych obiektów, takich jak Kościół zamkowy, Muzeum Królewskich Stajen i Powozów, Muzeum Teatru czy Muzeum Thorvaldsena. Po drugiej stronie ulicy znajdziemy także Archiwum Państwowe, Bibliotekę Królewską, Budynek Giełdy, Zbrojownię i inne muzea. Nic dziwnego, że jest to atrakcyjna lokalizacja dla zwiedzających! Jeśli planujesz wyjazd do Kopenhagi, dostępne jest również zwiedzanie duńskiego parlamentu – na 45-minutową wycieczkę z przewodnikiem możesz się zapisać na stronie https://www.thedanishparliament.dk/en/visit. Jeśli znasz język duński, sporą atrakcją może być również wzięcie udziału w posiedzeniu Folketinget – posiedzenia odbywają się od pierwszego wtorku października do połowy czerwca (we wtorki i środy od 13:00 oraz w czwartki i piątki od 10:00). Jeśli chcesz wziąć udział w posiedzeniu parlamentu, udaj się do wejścia dla gości i naciśnij dzwonek – pracownik poinformuje Cię o wolnych miejscach. Grupy powyżej 14 osób muszą wcześniej zarezerwować miejsce w Dziale Obsługi.