Boże Narodzenie w Skandynawii – 10 najciekawszych tradycji zza Bałtyku

W każdym kraju, a często i regionie, święta obchodzi się nieco inaczej. Czesi wróżą z połówek jabłka, by sprawdzić, czy w nadchodzącym roku dopisze im szczęście; Hiszpanie zjadają dwanaście winogron, gdy w Wigilię zegar wybija północ; Polacy łamią się opłatkiem. A jak świętuje się Boże Narodzenie w Skandynawii? Poniżej znajdziesz listę dziesięciu najciekawszych świątecznych tradycji ze Szwecji, Norwegii, Finlandii, Danii i Islandii.

1. Bożonarodzeniowy koziołek

Dekorowanie domu i choinki małymi koziołkami ze słomy to stara skandynawska tradycja, która ewoluowała przez setki lat. Prawdopodobnie wywodzi się od postaci diabła, który w średniowieczu był częścią świątecznych maskarad. W późniejszych latach – aż do początku XX wieku – to właśnie koziołek miał odpowiadać za przynoszenie bożonarodzeniowych prezentów. Dziś, gdy pod wpływem popkultury podarunki zaczął przynosić Święty Mikołaj, po tej tradycji pozostały tylko słomiane ozdoby w kształcie koziołków. Najbardziej znaną jest kilkunastometrowa konstrukcja pojawiająca się co rok w szwedzkim mieście Gävle. Niestety słynie nie tylko ze swoich rozmiarów, ale również z tego, że spośród wszystkich 56 koziołków wystawionych od 1966 roku aż 38 zostało zniszczonych. Zazwyczaj padają one ofiarą podpaleń.

2. Trzynastu Mikołajów

Święty Mikołaj przynosi świąteczne prezenty w wielu zakątkach świata, ale tylko Islandczyków odwiedza aż trzynaście razy! Tak naprawdę islandzcy Jólasveinar, choć z wyglądu rzeczywiście przypominają poczciwego, jowialnego świętego z białą brodą, nie są Mikołajami. Według legendy są to złośliwe skrzaty, które zjawiają się w domu każdego wieczora między 12 a 24 grudnia, by psocić i podkradać mieszkańcom drobne przedmioty. Zostawiają też w butach niewielkie podarunki – coś miłego, jeśli obdarowywany był grzeczny, lub, w przeciwnym razie, zgniłego ziemniaka.

Każdy z trzynastu skrzatów ma według tradycji swoje imię i ulubiony rodzaj psikusa. Pierwszy przychodzi Stekkjarstaur, który próbuje wypijać mleko owiec i lubi je płoszyć. Odwiedzający dom 16 grudnia Pottasleikir kradnie resztki posiłków z garnków, a Hurðaskellir, który zjawia się dwa dni po nim, uwielbia trzaskać drzwiami, by straszyć domowników. Każdy z trzynastu dni jest więc pełen wrażeń!

3. Raflegaver – gra o prezenty

Chyba nigdzie na świecie przekazywanie sobie świątecznych prezentów nie przebiega tak dynamicznie jak w Danii. Co prawda nie chodzi o „główne” bożonarodzeniowe podarunki, jakie kupuje się najbliższej rodzinie, a tylko drobiazgi dla znajomych – np. ze szkoły czy pracy, ale mimo wszystko napięcie sięga zenitu. By zdobyć prezenty, należy wziąć udział w grze zwanej raflegaver.

By zagrać, każdy uczestnik musi przynieść ze sobą wcześniej ustaloną liczbę zapakowanych prezentów (ich koszt też jest z góry określony i najczęściej wynosi 25–50 koron, czyli nie więcej niż 30 złotych). Najpierw należy ustalić, ile minut potrwa gra i nastawić odpowiedni budzik. Następnie gracze po kolei rzucają kością. Jeśli wyrzucą szóstkę, mogą pobiec po paczkę. W tym czasie kością rzucają kolejni gracze. Uczestnik, który nie zdąży wrócić z prezentem nim nadejdzie jego kolej, traci turę. Jeżeli na kostce wypadnie jedynka, trzeba oddać jeden z prezentów graczowi po prawej stronie.

Gdy prezenty w puli się skończą, po wyrzuceniu szóstki zabiera się paczkę innemu graczowi. Na dźwięk budzika należy odłożyć kostkę. Wszyscy uczestnicy zabawy mogą wówczas rozpakować zdobyte prezenty!

4. Świąteczne piwo

W okresie świątecznym w szwedzkich sklepach zaczynają się pojawiać bożonarodzeniowe piwa. Choć dużą popularnością cieszy się też przypominający Coca-Colę napój Julmust, a także glögg, czyli grzane wino z bakaliami, po piwa z dodatkiem korzennych przypraw, ozdobione klimatycznymi etykietami sięga się najczęściej.

Świąteczne piwa są popularne także w Finlandii, gdzie pije się je m.in. podczas wigilijnej wizyty w saunie.

5. Kot Jólakötturinn

Jólakötturinn to świąteczny kot, którym na Islandii w okolicach świąt straszy się niegrzeczne dzieci. Według tradycji każdy domownik powinien przed Bożym Narodzeniem otrzymać nowe ubranie – w przeciwnym razie pożre go Jólakötturinn. Zwyczaj ten wywodzi się z czasów, gdy ubrania tkało się samodzielnie z owczej wełny. Grzeczne dzieci, które pomagały rodzicom w pracy, otrzymywały w nagrodę ubranie i mogły czuć się bezpieczne. Świąteczny kot czyhał zatem tylko na leniwych i nieposłusznych.

-> O bożonarodzeniowych tradycjach przeczytasz też tu: Szwedzkie tradycje bożonarodzeniowe <-

6. Wigilia po fińsku, czyli sauna i cmentarz

W Finlandii, podobnie jak w Polsce, najhuczniej obchodzonym dniem świąt jest Wigilia. Z jej okazji tradycja nakazuje Finom udać się do sauny. Ważne jest to, by wyjść z niej jeszcze przed zapadnięciem zmroku, by zwolnić miejsce dla duchów zmarłych. Dlatego najczęściej do sauny chodzi się jeszcze przed południem. Siedząc w środku, można napić się glögi, czyli grzanego wina lub soku z bakaliami i przyprawami korzennymi. Nie powinno się jednak rozmawiać, bo nieuszanowanie obecności duchów zmarłych mogłoby zwiastować nieszczęście na przyszły rok.

Drugą ważną tradycją tego dnia jest odwiedzenie grobów bliskich. Finowie palą wówczas znicze i wspominają zmarłych, którzy nie mogą już zasiąść z nimi przy wigilijnym stole.

7. Noc świętej Łucji

Noc świętej Łucji przypada między 12 a 13 grudnia. Obchodzą ją Duńczycy i Szwedzi – ci pierwsi głównie w szpitalach, szkołach czy domach starców. W tych instytucjach odbywają się wówczas głównie procesje, w których biorą udział małe dziewczynki, ubrane na biało. Śpiewają tradycyjne piosenki i wspominają świętą Łucję, która według legend miała dostarczać chleb ukrywającym się w rzymskich katakumbach chrześcijanom. Nosiła wówczas na głowie wianek ze świecami, które rozświetlały jej mrok.

W Szwecji obchody nocy świętej Łucji odbywają się 13 grudnia. Ubrane na biało dziewczynki w wiankach na głowach i ze świecami w rękach śpiewają pieśni o świętej, a następnie odbywa się procesja. Ważnym elementem celebracji jest też pieczenie specjalnych bułeczek z rodzynkami zwanych lussekatter lub lussebullar. Co ciekawe – i dość makabryczne – rodzynki mają symbolizować oczy Łucji, które wyłupiła sobie po tym, jak skazano ją na pracę w domu publicznym.

8. Kartki świąteczne

W większości krajów skandynawskich, mimo ogromnej fascynacji nowoczesnymi technologiami, tradycyjne kartki świąteczne cieszą się niesłabnącą popularnością. Co rok wysyła się ich tysiące, dlatego poczty wprowadzają nawet specjalne serie znaczków z zimowymi widokami lub bożonarodzeniowymi ornamentami. W Szwecji funkcjonują nawet specjalne świąteczne skrzynki na listy, julpost. Jeśli wrzucisz do nich kartkę z zimowym znaczkiem, powinna szybciej dotrzeć do adresata, o ile także mieszka on na terenie Szwecji.

9. Tańce wokół choinki

W Danii kolacja wigilijna jest ważnym wydarzeniem. Kiedy wszyscy już zjedzą, włącza się lampki choinkowe, staje wspólnie dookoła drzewka i łapie za ręce. Następnie wszyscy domownicy i goście chodzą i tańczą wokół choinki, śpiewając kolędy. Dopiero kiedy wszyscy poczują, że mają dość, można usiąść i zacząć rozdawać prezenty, które do tej pory czekały pod drzewkiem.

10. Kalle Anka

Jeśli zastanawiasz się czasem, czy także w innych krajach w każdą Wigilię ogląda się Kevina samego w domu, spieszymy z odpowiedzią: nie we wszystkich! Na przykład w Szwecji już od ponad sześćdziesięciu lat 24 grudnia nadaje się zawsze Kalle Anka, czyli… Kaczora Donalda! Chodzi o świąteczny odcinek tej bajki, po raz pierwszy wyemitowany w Stanach Zjednoczonych w 1958 roku. Mimo że od tego czasu minęło ponad pół wieku, Kalle Anka co rok oglądają tysiące Szwedów w każdym wieku.

Bożonarodzeniowe tradycje są jednymi z najbardziej wyjątkowych. Czy to w Polsce, czy w Hiszpanii, czy w krajach Skandynawskich na nadejście świąt oczekuje się z utęsknieniem. Choć mamy różne zwyczaje, wiele z nich sprowadza się do tego samego: spędzania jak największej ilości czasu z bliskimi. Nieważne, czy oglądamy wspólnie Kaczora Donalda, siedzimy w saunie, czy tańczymy wokół choinki – ważne, że jesteśmy razem i możemy cieszyć się swoim towarzystwem. Planujesz spędzić Boże Narodzenie na północy? Nie czekaj i już teraz sprawdź nasze rejsy promem do Szwecji!