20 wynalazków ze Skandynawii

Dynamit, rozrusznik serca, zamek błyskawiczny i łopatka do sera to tylko kilka wynalazków opatentowanych w Skandynawii. Bez wielu z nich trudno wyobrazić sobie codzienność – jak wyglądałoby nasze dzieciństwo, gdyby nie klocki Lego i krzesełko Tripp Trapp? Przedstawiamy najciekawsze wynalazki ze Skandynawii!

Duńskie wynalazki

Wszyscy wiedzą, że z Danii pochodzą najsłynniejsze klocki świata. Ale czy wiesz, że Duńczycy stworzyli też pierwszy magnetofon i głośnik? Dowiedz się więcej na temat duńskich wynalazków!

Klocki Lego

Dania kojarzy się przede wszystkim z klockami Lego i jest to bez wątpienia jeden z najsłynniejszych duńskich wynalazków. Nazwa została zaczerpnięta z języka duńskiego, w którym Leg godt oznacza po prostu ‘baw się dobrze’. Twórcą najbardziej znanych na świecie klocków był Ole Kirk Christiansen, który w 1932 roku założył w Billund swoje słynne przedsiębiorstwo zabawkarskie. Pierwsze klocki znalazły się w sprzedaży w 1949 roku, a w Billund znajduje się dziś najstarszy na świecie Legoland, założony w 1968 roku.

Magnetofon/telegrafon

Za prekursora współczesnego magnetofonu uznawany jest duński technik Valdemar Poulsen, który w 1898 roku skonstruował urządzenie do magnetycznej rejestracji dźwięku. Swój wynalazek, będący prototypem magnetofonu, nazwał „telegrafonem” – urządzenie miało bowiem być automatyczną sekretarką sprzężoną z telegrafem. Telegrafon otrzymał główną nagrodę na Wystawie Światowej w Paryżu w 1900 roku.

Głośnik

W 1915 roku Duńczyk Peter Lauritz Jensen i Amerykanin Edwin Pridham jako pierwsi opracowali zasadę działania głośnika elektrodynamicznego. Miało to miejsce w Kalifornii, gdzie wynalazcy wyprodukowali pierwsze praktyczne głośniki z ruchomą cewką. Nie udało im się jednak uzyskać patentu, dlatego Jensen zmienił nieco branżę i zaczął zajmować się systemami nagłośnieniowymi oraz radiotelefonami. Stworzone przez niego głośniki Magnavox po raz pierwszy zastosowano publicznie podczas przemówienia prezydenta Woodrowa Wilsona w San Diego (1919).

Drożdże browarnicze

Duński botanik i mikrobiolog Emil Christian Hansen jako pierwszy wyodrębnił czystą kulturę drożdży Saccharomyces cerevisiae. Za ten wynalazek powinni mu być wdzięczni miłośnicy piwa, gdyż czyste drożdże są do dziś wykorzystywane do produkcji piwa typu pilsner – zarówno w duńskim Carlsbergu, jak i na całym świecie.

Bateria z suchym ogniwem

W 1887 roku duński wynalazca Frederik Louis Wilhelm Hellesen zaprezentował światu pierwszą baterię z suchymi ogniwami, której budowa była oparta na konstrukcji ogniwa Leclanché. Dwa lata później wynalazkiem Hellesena zainteresowała się firma Danish Telephone Company, a dalszym rozwojem baterii zajmował się chemik Valdemar Ludvigsen. Marka Hellesens jest obecnie własnością firmy Duracell.

-> O wynalazkach rodem ze Szwecji przeczytasz też tu: Eureka! Szwedzkie wynalazki <-

Wynalazki ze Szwecji

Szwedzi to twórcy wielu słynnych wynalazków z dziedziny motoryzacji, medycyny czy elektroniki. Najsłynniejszym szwedzkim wynalazkiem jest chyba noblowski dynamit, choć naszym sąsiadom zza Bałtyku zawdzięczamy też wiele innych patentów.

Dynamit

Alfred Nobel to nie tylko fundator nagrody swojego imienia, lecz również chemik, inżynier i wynalazca. Pierwszą eksperymentalną detonację Szwed przeprowadził już w 1862 roku, a rok później opatentował tzw. zapalnik Nobla. Największą sławę – i równocześnie niesławę – przyniósł mu jednak dynamit opatentowany w 1867 roku. Tak oto powstała mieszanka wybuchowa stosunkowo bezpieczna w transporcie, która przyniosła wynalazcy ogromną fortunę. Jako że Nobel był pacyfistą, nie mógł pogodzić się z tym, że wynalazł „narzędzie śmierci”. Efektem jego rozterek moralnych był testament, w którym zarządził otwarcie funduszu i coroczne przyznawanie Nagród Nobla za osiągnięcia w dziedzinie chemii, fizyki, fizjologii lub medycyny, literatury i pokoju.

Rozrusznik serca

8 października 1958 roku szwedzki kardiochirurg Åke Senning jako pierwszy na świecie wszczepił wewnętrzny rozrusznik serca, którego wynalazcą był Rune Elmqvist. Niestety rozrusznik przestał działać po 3 godzinach, co jednak nie przeszkodziło w podejmowaniu dalszych prób. Arne Larsson, pierwszy na świecie pacjent ze wszczepionym rozrusznikiem, zmarł w wieku 86 lat i miał wszczepionych 26 urządzeń – przeżył on zarówno Senninga, jak i Elmqvista.

Trzypunktowe pasy bezpieczeństwa

Szwedom zawdzięczamy pasy bezpieczeństwa, które uratowały życie niezliczonej liczbie ludzi. Pierwszy samochód z trzypunktowymi pasami bezpieczeństwa wyprodukowano w 1959 roku w salonie Volvo (Kristianstad). Ich wynalazcą był Nils Bohlin, inżynier do spraw bezpieczeństwa. Wzór został zastrzeżony przez Volvo w ramach otwartego patentu, co oznacza, że każdy producent samochodów mógł z niego bezpłatnie skorzystać.

Tetra Pak

Słynne tetrapaki, czyli kartonowe opakowania na mleko i soki, stworzył w 1944 roku Erik Wallenberg. Pierwsze tego typu opakowanie posłużyło do produkcji śmietany i trafiło do sklepów w 1952 roku. Tetrapak składa się z trzech surowców: papieru, folii aluminiowej i folii polimerowej. Wszystkie materiały nadają się do przetworzenia, a recykling zużytych kartonów jest realizowany w ok. 45 krajach. Co ciekawe w Polsce opakowania typu tetrapak wyrzucamy do pojemnika na metale i tworzywa sztuczne, natomiast Szwedzi sortują je razem z papierem.

Balkonik

Kiedy szwedzka socjolożka Aina Wifalk zachorowała na polio, zaczęła pracować nad urządzeniem, które zwiększy jej mobilność – chodzenie o kulach było bowiem bardzo męczące dla rąk. Tak właśnie powstał chodzik, zwany też balkonikiem. Urządzenia te są do dziś wykorzystywane przez osoby starsze, niepełnosprawne i mające problemy z mobilnością. Wifalk nie opatentowała swojego wynalazku, gdyż chciała, by trafił do jak największej liczby potrzebujących.

Telefon komórkowy

Choć pierwsze próby stworzenia mobilnych telefonów Amerykanie podjęli już w latach 40. i 50. XX wieku, prototyp pierwszej komórki powstał w Szwecji – w 1956 roku stworzyła go firma Ericsson. Pierwszy telefon ważył 40 kg, a jego kształt był zbliżony do… walizki. Niewiele osób mogło sobie jednak pozwolić na posiadanie tego wynalazku, gdyż kosztował tyle co samochód.

Zamek błyskawiczny

Jakoś trudno wyobrazić sobie codzienność bez suwaków, które są alternatywą dla czasochłonnych w obsłudze guzików. Współcześnie znany zamek błyskawiczny to wynalazek szwedzkiego inżyniera Gideona Sundbacka, który opatentował go w 1917 roku. Pierwotnie suwaki były wykorzystywane głównie w kombinezonach lotniczych i płótnach samolotowych. W latach 20. i 30. ubiegłego wieku stosowano je w butach i woreczkach na tytoń, natomiast dopiero 20 lat później zaczęły pojawiać się jako elementy odzieży. Dziś zamki błyskawiczne znajdziemy między innymi w spodniach, bluzach, butach, kurtkach, sukienkach, spódnicach, torebkach czy plecakach.

Zapałki

Bezpieczne zapałki to wynalazek szwedzkiego profesora chemii, Gustafa Erika Pascha. Są to znane współcześnie zapałki, które zastąpiły te wykonane z białego fosforu. Zanim Pasch opatentował swój wynalazek, zapałki były toksyczne, a ich przechowywanie groziło samozapłonem. Pasch w 1844 roku zastąpił biały fosfor czerwonym, zwiększając tym samym bezpieczeństwo zapałek.

Jakie wynalazki zawdzięczamy Norwegom?

Gdyby nie Norwegowie, nadal kroilibyśmy ser nożem, narzekali na dyskomfort podczas jazdy na nartach i poprawiali fryzurę co 10 minut. Sprawdź, najpopularniejsze wynalazki z Norwegii!

Łopatka do sera

Ostehøvel, czyli łopatka do sera, to praktyczny wynalazek stworzony w 1925 roku przez Thora Bjørklunda. Urządzenie pozwala nam otrzymać cienkie plasterki sera o jednakowej grubości, choć świetnie się sprawdza również do cięcia zielonego ogórka na mizerię. Łopatka do sera to także jedna z najpopularniejszych pamiątek z podróży do Norwegii.

Krzesełko Tripp Trapp

Ten wynalazek z pewnością bardzo dobrze znają rodzice małych dzieci. W 1972 roku marka Stokke stworzyła krzesełko Tripp Trapp, które zaprojektował Peter Opsvik. Dzięki możliwości dopasowania wysokości mebla do wzrostu dziecka jest to pierwsze na świecie krzesełko, które umożliwiło maluchom ergonomiczne siedzenie przy rodzinnym stole.

Wiązania narciarskie

Miłośnicy sportów zimowych z pewnością wiedzą, że dobre wiązania zapewniają komfort i wpływają na przyjemność jazdy. Wynalazcą trzypionowych wiązań narciarskich Rottefella był Bror With, który stworzył je po wyścigu w 1927 roku. Jako że nie był zadowolony ze swojego sprzętu, opatentował własne wiązania, które doskonale sprawdziły się podczas igrzysk olimpijskich w St. Moritz (1928), przynosząc Norwegom złoto.

Puszka z aerozolem

Choć aerozol był koncepcją znaną prawdopodobnie już w XVIII wieku, pierwszy patent przyznano norweskiemu inżynierowi chemikowi Erikowi Rotheimowi w 1927 roku. Dziś puszki z aerozolem są wykorzystywane między innymi do produkcji lakierów do włosów i dezodorantów, a świat bez tego wynalazku z pewnością nie byłby taki sam.

Płyn kontrastowy

Norwegom zawdzięczamy również wynalazek z dziedziny medycyny, czyli płyn kontrastowy do zastosowania w fotografii rentgenowskiej. Twórcą kontrastu była norweska firma Nycomed, która obecnie ma siedzibę w Szwajcarii. Rewolucyjny środek kontrastowy Amipaque wynaleziono w 1969 roku.

Kaucja za butelki i puszki

System zwrotu butelek i puszek aluminiowych (panteordning) wymyślono właśnie w Norwegii i to już w 1902 roku. Działanie tego systemu jest bardzo proste: klient płaci kaucję podczas zakupu napojów, a po oddaniu pustych butelek/puszek otrzymuje zwrot należności. W Norwegii zwroty obsługują maszyny (pantemaskin), które można znaleźć niemal w każdym sklepie. W ten sposób butelki i puszki wracają do obiegu.

Slow TV

W świecie, który pędzi i w którym mamy coraz większe problemy z utrzymaniem uwagi, Norwegowie stworzyli koncepcję slow TV (sakte-TV), która cieszy się dużą popularnością na północy. Polega to na emisji programów w całości – szczególnie popularny stał się 7-godzinny film ukazujący podróż pociągiem z Bergen do Oslo minuta po minucie (2009). Popularne programy slow TV to także 12-godzinna transmisja ukazująca drewno palące się w kominku (z okazji narodowego wieczoru palenia w kominku) czy 8-godzinny film przedstawiający strzyżenie owcy i robienie wełnianego swetra. Slow TV inspiruje kolejne kraje – w Wielkiej Brytanii powstało na przykład BBC Four Goes Slow.